Żywienie medyczne w onkologii

Przestrzeganie zasad zdrowego żywienia może uchronić przed wieloma chorobami, a także zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory.

Specjalistyczne żywienie onkologiczne przeznaczone jest dla pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem, a także rekomendowane u osób z podejrzeniem choroby

Bardzo ważne jest włączenie prawidłowej diety już na początku wykrycia nowotworu. Chorobie bardzo często towarzyszy brak apetytu, który utrudnia dostarczenie pacjentowi odpowiedniej ilości niezbędnych składników odżywczych.

Poprzez prawidłowe żywienie można też zapobiec działaniom niepożądanym związanym z leczeniem.

Więcej informacji znajdziesz pod listą produktów.

Skontaktuj się z nami, jeśli potrzebujesz doboru odpowiedniego środka żywieniowego.
 

Spis treści

• przegląd zdrowych diet i ogólnych reguł żywienia podczas choroby nowotworowej
• czym jest leczenie żywieniowe
• kiedy należy skorzystać z leczenia żywieniowego?
• ryzyko niedożywienia pacjentów onkologicznych
• niezbędne składniki w procesie leczenia żywieniowego w onkologii
• polecane gotowe diety przemysłowe - zobacz produkty wyżej

Żywienie jest integralną częścią życia człowieka, ale to od nas zależy czy będziemy zdrowo się odżywiać. To, co spożywamy, ma ogromne znaczenie dla naszego zdrowia, funkcjonowania, długości oraz jakości życia.

Jaka powinna być dieta w chorobie nowotworowej?

Dieta pacjenta powinna być właściwie zbilansowana pod względem kaloryczności, zawierając wysokobiałkowe produkty, warzywa i owoce, chude mięso, a także oleje roślinne. Tak skomponowane posiłki pomagają wzmocnić pacjenta onkologicznego i mogą przyczynić się do poprawy jakości życia chorego. Równocześnie dostarczenie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych jest kluczowe dla osób chorych na raka w czasie trwania leczenia onkologicznego. Redukują powikłania i poprawiają ogólny przebieg leczenia.

Czym jest leczenie żywieniowe?

Dietę prowadzi się z wykorzystaniem zwykłego jedzenia, a także wspomaganego żywieniem specjalistycznym, które właściwie dobrane wg zaleceń żywieniowych dietetyka lub lekarza wspomaga pacjenta nawet w zaawansowanym stadium choroby, kiedy przyjmowanie posiłków jest bardzo utrudnione (np. podczas radioterapii, czy chemioterapii). Odpowiednio dobrane produkty pozwalają też wykluczyć efekty niepożądane leczenia - wymioty, biegunkę, niestrawność itd.

Kiedy należy skorzystać z leczenia żywieniowego w chorobie nowotworowej?

Bardzo istotne jest podjęcie żywienia medycznego już w początkowym stadium choroby nowotworowej. Wpłynie ono na nastrój i komfort życia pacjenta, a także może mieć wpływ na jego dalsze leczenie. Porada dietetyczna to pierwszy krok interwencji żywieniowej, który powinien wykonać pacjent onkologiczny.

Cała procedura leczenia żywieniowego przebiega pod nadzorem lekarza i dietetyka klinicznego, który na podstawie oceny stanu odżywienia pacjenta dobiera odpowiednią dietę medyczną. Przeprowadzony zostaje wywiad i badania, które pozwolą na poznanie obecnego stanu chorego. Podejmowana jest również decyzja o drodze interwencji, czy będzie to żywienie doustne, przez zgłębnik, dożylne, czy też mieszane. Program leczenia jest indywidualny i musi być stale kontrolowany.

Wsparcie leczenia z pomocą diety medycznej

Kiedy wybiera się żywienie dojelitowe w chorobie nowotworowej?

Kiedy mówimy o zaleceniach żywieniowych dla pacjentów onkologicznych, nie chodzi tylko o spożywane posiłki, ale również o żywienie dojelitowe. Zgodnie z zaawansowaniem choroby, umiejscowieniem nowotworu oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, konieczne może być podjęcie żywienia dojelitowego. W takich przypadkach, żywienie w chorobie nowotworowej staje się jedynym źródłem niezbędnych składników odżywczych - zobacz dział diety do sondy.

Indywidualne potrzeby pacjenta są kluczowe

Dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb pacjenta onkologicznego jest kluczowe. Dietetyczne rekomendacje powinny uwzględniać zarówno stan odżywienia pacjenta, jak i charakterystykę oraz stadium choroby nowotworowej, a także występujące problemy trawienne i inne schorzenia współistniejące. Ważne jest, aby dieta była zgodna z preferencjami żywieniowymi pacjenta i jego zdolnościami do spożywania pokarmów. Głównym celem dietoterapii jest zapobieganie niedożywieniu i łagodzenie skutków ubocznych leczenia, takich jak nudności, wymioty, brak apetytu, zaburzenia smaku, zaparcia czy problemy z połykaniem. Aby ulżyć przewodowi pokarmowemu, zaleca się dietę łatwostrawną, która wyklucza potrawy smażone, surowe warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz tłuste i wzdymające potrawy. W terapii onkologicznej ważne jest także wzbogacenie diety w produkty o wysokiej wartości energetycznej, jak łatwostrawne tłuszcze (masło, śmietanka, oleje roślinne), żółtko jajka, zmielone orzechy i migdały.

Jakich produktów należy unikać w trakcie choroby nowotworowej

W diecie osób cierpiących na raka kluczowe jest unikanie produktów zawierających substancje potencjalnie szkodliwe i kancerogenne. Należą do nich aflatoksyny (często znajdujące się w starych orzechach czy spleśniałych ziarnach), heterocykliczne aminy i policykliczne węglowodory aromatyczne (pojawiające się podczas procesów takich jak wędzenie, długotrwałe grillowanie, czy smażenie w wysokich temperaturach), a także n-nitrozwiązki, azotany i azotyny (używane do konserwacji żywności), a także nadmiar soli kuchennej i alkoholu.

Jaki jest cel leczenia żywieniowego w onkologii?

Leczenie żywieniowe w onkologii ma na celu odżywić pacjenta onkologicznego, a tym samym dać mu więcej siły do walki z chorobą. Właściwie zbilansowana dieta pełna witamin oraz składników mineralnych może przynieść ulgę w trakcie leczenia, zwłaszcza po chemioterapii i radioterapii. Pacjent, który jest dobrze odżywiony, ma więcej siły, co przekłada się na lepsze rokowania, a dalej samopoczucie i krótszy czas rekonwalescencji.

Zapobiega także niedożywieniu, które wpływa niekorzystnie na cały proces leczenia i dalszego funkcjonowania. Więcej w dziale niedożywienie.

Doustne żywienie pacjenta onkologicznego nie jest często stosowane z pewnych przyczyn

Niezależnie od miejsca choroby, czy to jest choroba nowotworowa głowy i szyi, czy nowotwór jamy ustnej, dieta powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Doustne żywienie pacjenta onkologicznego jest swojego rodzaju wyzwaniem, zwłaszcza w przypadku dolegliwości takich jak zaparcia, czy problemy z połykaniem. Tu kluczowe staje się dostosowanie konsystencji i składu spożywanych posiłków. Z tego powodu dieta doustna stosowana jest zwykle jako suplementacyjna, uzupełniająca. Trzon leczenia pacjentów onkologicznych stanowi zwykle żywienie doustne.

Jak stosować żywienie medyczne (preparaty odżywcze)?

Stosowanie żywienia medycznego powinno odbywać się pod kontrolą specjalisty, np. lekarza, dietetyka klinicznego.

Przed użyciem preparatów specjalnego przeznaczenia żywieniowego konieczne jest wstrząśnięcie ich, aby cząstki odżywcze były równomiernie rozprowadzone. Po pierwszym otwarciu, jeśli produkt nie został od razu spożytkowany należy przechowywać go w lodówce, w szczelnie zamkniętym opakowaniu i zużyć w ciągu 24 godzin. Wyjątkiem są produkty w proszku - na przykład Immax może być przechowywany w suchych warunkach przez 30 dni.

Zazwyczaj zaleca się stosowanie 1-2 butelek produktów dziennie, zależnie od ich kaloryczności a także pojemności. Przykładowo dieta Nutrego Forte 330 ml oferuje w jednej butelce 667 kcal, dzięki czemu jeden zestaw wystarcza aż na 12 dni żywienia.

Wszystkie produkty powinny być dobierane do potrzeb żywieniowych pacjenta.

Niezmiernie ważne jest również monitorowanie ilości spożywanych płynów, aby zapewnić pacjentowi odpowiednie nawodnienie.

Leczenie żywieniowe podczas radio- i chemioterapii

W trakcie leczenia onkologicznego, szczególnie podczas chemioterapii oraz radioterapii, ważne jest intensywne poradnictwo żywieniowe, często związane ze stosowaniem doustnych suplementów pokarmowych - żywienia klinicznego. Ma to na celu zapobieganie utracie masy ciała oraz możliwym przerwom w leczeniu, co jest częstym problemem, zwłaszcza u pacjentów z nowotworami górnych partii ciała, często głowy, szyi i przełyku.

Chemio- i radioterapia mogą powodować skutki uboczne, takie jak utrata apetytu, nudności, wymioty czy biegunki, które negatywnie wpływają na stan odżywienia, co w konsekwencji zagraża pacjentowi niedożywieniem i zbliża go do stanu krytycznego.

Żywienie drogą dojelitową

W przypadkach, gdy nowotwór powoduje zaburzenia połykania, a pacjent jest poddawany radioterapii, chemioterapii lub obu tym metodom jednocześnie, zaleca się stosowanie żywienia dojelitowego.

Może to być realizowane poprzez zgłębnik lub przetokę odżywczą. U pacjentów z zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej i przełyku, spowodowanym przez radioterapię lub radiochemioterapię, preferowaną metodą żywienia może być przezskórna endoskopowa gastrostomia (PEG). W przypadku żywienia drogą dostępu sztucznego, podobnie jak u pacjentów po operacjach, zaleca się używanie jedynie diet przemysłowych.

Czy można obejść się bez specjalistycznych produktów?

Jakie są zdrowe diety w chorobie nowotworowej?

Kiedy zgłębiamy wiedzę na temat prawidłowej diety i szukamy odpowiedniego modelu żywienia o wysokim potencjale przeciwnowotworowym często wymieniane są diety:

• wegetariańskie,
• śródziemnomorskie,
• tradycyjne azjatyckie,
• oraz diety o niskim indeksie glikemicznym.

Większość tych diet opiera się na ograniczeniu czerwonego mięsa. Spożywaniu dużej ilości warzyw, ryb, orzechów, ziół i przypraw (np. kurkumy).

Niezależnie od wyboru, w swojej diecie warto uwzględnić piramidę żywieniową, która definiuje co i w jakich proporcjach należy spożywać.

Nie zapominajmy, że obok diety aktywność fizyczna odgrywa niebagatelną rolę.

„Za powstawanie 1/3 następnej grupy nowotworów odpowiedzialny jest nasz tryb życia i nawyki żywieniowe. Największą dynamikę wzrostu zachorowań i zgonów wykazuje, drugi co do częstości występowania u kobiet i mężczyzn, rak jelita grubego. Brak ruchu i stałej rekreacji fizycznej oraz dieta odległa od diety śródziemnomorskiej obfitująca w mięso, tłuszcze, cukier, sól, ulepszacze, konserwanty, a uboga w ryby, świeże warzywa i owoce, produkty zbożowe, orzechy, sery i jogurty – sprzyja lawinowemu narastaniu zachorowań na nowotwory przede wszystkim jelita grubego. Spożywanie codziennie czerwonego mięsa jeszcze bardziej podwyższa to ryzyko”.

Dr Janusz Meder, onkolog

Osoby zmagające się z chorobami nowotworowymi wymagają szczególnej, dopasowanej do ich potrzeb diety żywieniowej

 Ma ona na celu dostarczenie organizmowi odpowiednią ilość składników odżywczych - celem jest pozyskanie siły aby walczyć z chorobą. Składniki powinny być bogate w białko, witaminy i niezbędne minerały.

Ważnym elementem leczenia przeciwnowotworowego jest leczenie żywieniowe

Polega ono na dostarczaniu choremu niezbędnych składników pokarmowych budulcowych i energetycznych (białek, cukrów, tłuszczów, składników mineralnych i witamin), których nie jest w stanie przyjąć w sposób naturalny.

W czasie choroby nowotworowej może ona powodować różne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, które utrudniają normalne odżywianie. W takich sytuacjach żywienie w chorobie odgrywa kluczową rolę. W zależności od przebiegu choroby  i jej zaawansowania konieczne może być włączenie postępowania dietetycznego odpowiedniego w procesie leczenia. Warto podkreślić, że dobrze odżywiony pacjent ma więcej siły by stawić jej czoła.

Ryzyko niedożywienia pacjenta

Choroby nowotworowe często wywołują stan nazywany kacheksją.

Jest to złożony proces metaboliczny połączony z przewlekłym stanem zapalnym, zwiększonym zapotrzebowaniem energetyczno-białkowym oraz współistniejącą anoreksją (jadłowstrętem).

To połączenie w krótkim czasie prowadzi do niedożywienia, nadmiernego chudnięcia, a nawet wyniszczenia pacjenta.

Z powodu kacheksji najbardziej cierpią dzieci i osoby starsze, gdyż mają najmniej odporne organizmy.

Kacheksja prowadzi do zaniku mięśni i narządów wewnętrznych, przewlekłych nudności, osłabienia, pogłębienia jadłowstrętu. Przysparza to dodatkowych cierpień pacjentom oraz odbiera motywację do walki z chorobą.

Gdy pojawia się ryzyko niedożywienia koniecznie należy włączyć postępowanie dietetyczne odpowiednie do stanu pacjenta, które poprawi jego parametry i zwiększy rokowania oraz przyspieszy czas terapii.

Może też znacząco skrócić długość pobytu w szpitalu w przebiegu choroby nowotworowej.

Jak dobierać dietę dla pacjenta onkologicznego

Leczenie żywieniowe by było skuteczne musi być kompletne. Pacjent powinien otrzymywać wszystkie niezbędne składniki takie jak: węglowodany, aminokwasy, tłuszcze, witaminy i elektrolity.

Problemy żywieniowe podczas choroby nowotworowej

Chorobie nowotworowej bardzo często towarzyszy brak apetytu, apatia, zaburzenia smaku i węchu.

Najlepszym rozwiązaniem jest wtedy zastosowanie gotowych do spożycia pełnowartościowych diet przemysłowych.

Zawierają one w niewielkiej objętości dużą porcję energii, białka, niezbędnych składników odżywczych i minerałów, a także pożądanych kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy. Tutaj szczególnie ważna jest Witamina C i E, cynk, Beta- karoten, selen i magnez.

Doustne diety są bardzo łatwe w podaży, a co ważne smakują pacjentowi.

Istotnym faktem jest także oszczędność czasu zarówno opiekuna, jak i chorego. Nutrego w swoim portfolio ma bogatą ofertę diet doustnych, dojelitowych oraz w proszku.

Jak przebiega leczenie żywieniowe w czasie opieki paliatywnej?

Gdy nie ma opcji leczenia chirurgicznego lub dalszego stosowania radioterapii lub chemioterapii, leczenie nie może być podejmowane, konieczne jest zapewnienie pacjentowi odpowiedniej opieki paliatywnej.

W kontekście opieki paliatywnej nad osobami z chorobą nowotworową leczenie żywieniowe również ma znaczenie. U pacjentów z nieuleczalnym nowotworem, problemy z odżywianiem mogą wynikać z depresji, skutków innych leków lub niemożności samodzielnego spożywania posiłków. W trudnym okresie paliatywnym właściwe odżywianie pozwala utrzymywać pacjenta przy życiu.

Leczenie żywieniowe, przeważnie poprzez drogę przewodu pokarmowego, powinno być kontynuowane tak długo, jak pacjent wyraża na to zgodę. Preparaty odżywcze są tu szczególnie przydatne. W Polsce, pacjenci mogą opuszczać szpital z założonym dostępem sztucznym do przewodu pokarmowego (np. gastrostomią) i zaleceniem kontynuacji leczenia żywieniowego w domu, które jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia i prowadzone przez specjalistyczne centra medyczne.

W ramach opieki paliatywnej stosuje się te same preparaty żywieniowe, co w leczeniu szpitalnym. Ważnym aspektem jest także zastosowanie kortykosteroidów i progestagenów w celu pobudzenia apetytu, regulacji zaburzeń metabolicznych i zapobiegania pogorszeniu jakości życia, szczególnie u pacjentów z kacheksją nowotworową.

Bibliografia:

1. Wykłady plenarne I Krajowa Konferencja Naukowa PTNŻ ‘Żywienie i nowotwory’, Olsztyn, 13-14 czerwca 2018 r.

2. Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część III. Diety o właściwościach przeciwnowotworowych, Justyna Zalega, Dorota Szostak-Węgierek.

3. Żywienie drogą przewodu pokarmowego (żywienie dojelitowe), Stanisław Kłęk, Jerzy Jarosz, Aleksandra Kapała, Joanna Krawczyk, Małgorzata Misiak, Kinga Szczepanek, Maciej Krzakowski, Jacek Jassem.

4. Podstawy żywienia klinicznego. Sobotka L (red.). PZWL: Warszawa, 2007.

5. Asher V, Lee J, Bali A. Preoperative serum albumin is an independent prognostic predictor of survival in ovarian cancer. Med Oncol 2012; 29: 2005–2009.

6. https://www.onkonet.pl/dp_leczzyw_bialko.php

Konsultacja Ida Hoffmann
Specjalista ds. Żywienia Klinicznego

Informacje uzupełniające

Osoby zmagające się z chorobami nowotworowymi wymagają szczególnej, dopasowanej do ich potrzeb diety żywieniowej. Ma ona na celu dostarczenie organizmowi odpowiednią ilość składników odżywczych, bogatych w białko, witaminy i niezbędne minerały.

Bardzo istotne jest podjęcie żywienia medycznego już w początkowym stadium choroby nowotworowej. Wpłynie ono na nastrój i komfort życia pacjenta, a także może mieć wpływ na jego dalsze leczenie. 

Polecane artykuły oraz środki lecznicze:

• Przeciwwskazania przy chorobie nowotworowej
• Leczenie żywieniowe w onkologii
• Jak wzmocnić organizm w chorobie nowotworowej

Leczenie żywieniowe polega na dostarczaniu choremu niezbędnych składników pokarmowych budulcowych i energetycznych (białek, cukrów, tłuszczów, składników mineralnych i witamin), których nie jest w stanie przyjąć w sposób naturalny. Powodem mogą być problemy w przyjmowaniu pokarmu, wynikające z choroby podstawowej lub schorzenie wywołujące niedożywienie.

Choroba nowotworowa często wywołuje stan nazywany kacheksją. Jest to złożony proces metaboliczny połączony z przewlekłym stanem zapalnym, zwiększonym zapotrzebowaniem energetyczno-białkowym oraz współistniejącą anoreksją (jadłowstrętem). To połączenie w krótkim czasie prowadzi do niedożywienia, nadmiernego chudnięcia, a nawet wyniszczenia pacjenta. Dochodzi do zaniku mięśni i narządów wewnętrznych, przewlekłych nudności, osłabienia, pogłębienia jadłowstrętu. Przysparza to dodatkowych cierpień pacjentom oraz odbiera motywację do walki z chorobą. Ponad 5% utrata masy ciała znamiennie pogarsza rokowania pacjentów onkologicznych. Nieleczona kacheksja na tyle pogarsza stan pacjenta, że utrudnia lub nawet uniemożliwia dalsze podejmowanie leczenia przeciwnowotworowego lub negatywnie wpływa na jego skuteczność. Gdy utrata beztłuszczowej masy ciała osiągnie ponad 40% nieuchronnie prowadzi to do śmierci, niekoniecznie z powodu nowotworu, a właśnie z wyniszczenia organizmu. 

Dlatego tak ważnym elementem leczenia przeciwnowotworowego jest leczenie żywieniowe. 

Odpowiednio zbilansowana wysokobiałkowa dieta wspiera leczenie pacjentów onkologicznych.

Daje im szansę na kontynuację leczenia. Właściwe żywienie polepsza jakość życia chorego, poprawia wyniki terapii oraz pozytywnie wpływa na rokowania. Odpowiedni stan odżywienia podnosi komfort życia pacjenta, poprawia samopoczucie, a co za tym idzie pozytywnie wpływa na chęci do dalszej walki z chorobą.

Aby posiłki właściwie wspierały terapię powinny być, wzbogacone zwiększoną ilością pełnowartościowego i dobrze przyswajalnego białka, a także bogate w przeciwutleniacze oraz kwasy tłuszczowe omega 3 i zmniejszające procesy zapalne organizmu, a więc spowalniające rozwój choroby.

Najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie gotowych do spożycia pełnowartościowych diet przemysłowych, które w niewielkiej objętości zawierają dużą porcję energii, białka, niezbędnych składników odżywczych i minerałów, a także pożądanych kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy. Ze względu na niewielką porcję oraz pyszny smak są łatwe do przyjęcia. Z powodzeniem zastąpią często niedojedzony posiłek

Zachęcamy także do obejrzenia fragmentu wykładu pt. Żywienie pacjentów  nowotworem- wskazówki dla lekarza POZ, dr hab. med. Aleksandry Ciałkowskiej-Rysz z Top Medical Trends 2020 dotyczącego potrzeb w zakresie żywienia pacjenta onkologicznego.

TMT 2020: Żywienie pacjentów z nowotworem - wskazówki dla lekarza POZ

Podsumowując, zarówno dieta, jak i żywienie specjalistyczne w chorobie nowotworowej są kluczowymi aspektami leczenia pacjentów z chorobą. Właściwie zbilansowana dieta i odpowiednio dobrane drinki odżywcze mogą znacząco poprawić jakość życia osób chorych na nowotwory, umożliwiając im dostarczenie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych, a także dając siłę do walki z chorobą.