Żywienie medyczne w cukrzycy

Żywienie pacjenta diabetycznego jest skomplikowane i nie daje się ująć w jednakowe ramy dla wszystkich osób cierpiących na cukrzycę.

Rola diety w cukrzycy

Dieta to podstawa skutecznego zarządzania cukrzycą. Zbilansowana dieta może pomóc w utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy we krwi, zapewniając równocześnie potrzebne organizmowi składniki odżywcze. W jej skład wchodzą pokarmy o niskim indeksie glikemicznym, które dostarczają błonnika i białka.

Na ten temat więcej piszemy w dziale: Profilaktyka cukrzycy

Kategoryzowanie cukrzycy jest konieczne do wyznaczenia prawidłowego toku leczenia.

Cukrzyca to złożona choroba, która występuje u osób w różnym wieku, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Z uwagi na zróżnicowaną etiologię Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Kwestii Zdrowotnych (ICD 10) definiuje aż pięć rodzajów cukrzycy:

E10 – cukrzyca wymagająca insuliny (insulinozależna - potocznie cukrzyca typu 1 wg WHO);
E11 – cukrzyca niezależna od insuliny (insulinoniezależna - potocznie cukrzyca typu 2 wg WHO);
E12 – cukrzyca powiązana z niedożywieniem;
E13 – inne wyraźnie zdefiniowane rodzaje cukrzycy;
E14 – cukrzyca niezdefiniowana (nieokreślona).

Dieta w cukrzycy typu 1 i typu 2: na czym polega różnica?

Omówienie zaczniemy od cukrzycy typu 2,  gdyż stanowi około 90% wszystkich przypadków cukrzycy.

Ten rodzaj choroby jest niezależny od insuliny. Najczęściej diagnozowana jest u osób w podeszłym wieku, które już mają problemy z układem krążenia, zaburzenia metabolizmu lipidów oraz nadmierną masę ciała lub występuje u nich otyłość.

U osób z tym rodzajem cukrzycy, trzustka jest w stanie produkować insulinę, lecz komórki docelowe wykazują na nią oporność. Ten proces jest nazywany insulinoopornością i pojawia się znacznie wcześniej niż rozwój cukrzycy.

Wstępne leczenie polega na podawaniu leków doustnych, które mają na celu obniżenie poziomu cukru we krwi. Ogromną rolę w zarządzaniu tą chorobą odgrywa jednak odpowiednia dieta o niskim indeksie glikemicznym i aktywność fizyczna.

W przypadku osób z nadwagą lub otyłością, istotne będzie zmniejszenie masy ciała dla poprawy ogólnego stanu zdrowia. Zachęcamy jednak do poważniejszej lektury problemu w innych miejscach, gdyż problem jest mocno złożony i musielibyśmy my przeznaczyć cały obszerny artykuł aby go przybliżyć.

Cukrzyca typu 1, znana również jako cukrzyca insulinozależna, to choroba opisana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako stan, w którym komórki β wysp trzustkowych są niszczone, prowadząc do całkowitego braku insuliny.

Osoby z tym typem cukrzycy muszą niezmiennie przyjmować insulinę, nawet podczas okresów remisji.

Złą wiadomością jest to, że obecnie nie dysponujemy skutecznymi metodami profilaktyki tego schorzenia.

 

Choć istnieją pewne podobieństwa w diecie chorych na cukrzycę typu 1 i typu 2, są też znaczące różnice.

W przypadku cukrzycy typu 1 kluczowe jest zrozumienie, jak spożywane posiłki wpływają na poziom glukozy we krwi i jak dostosować do nich dawkę insuliny.

Z kolei w cukrzycy typu 2 dieta często skupia się na redukcji masy ciała i utrzymaniu zdrowego ciśnienia tętniczego.

Praktyczne zastosowanie diety cukrzycowej

Praktyczne zastosowanie diety cukrzycowej polega na zrównoważonym spożyciu różnych grup pokarmowych. Węglowodany złożone, takie jak te zawarte w produktach pełnoziarnistych i roślinach strączkowych, powinny stanowić główne źródło energii. Ważne jest również dostarczanie białka zwierzęcego z chudych mięs i produktów mlecznych oraz zdrowych tłuszczów z orzechów i pestek. Regularne spożywanie posiłków, kontrola ilości węglowodanów i unikanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym to kluczowe zasady diety cukrzycowej.

Najważniejsze zasady diety cukrzycowej

Najważniejszą zasadą diety cukrzycowej jest równowaga - między spożyciem węglowodanów, białek i tłuszczów. Drugą zasadą jest regularność - spożywanie 4-5 niewielkich posiłków dziennie pomaga utrzymać stabilny poziom glukozy we krwi. Trzecia zasada to umiarkowanie - unikanie nadmiaru kalorii i tłuszczów nasyconych, które mogą prowadzić do otyłości i problemów z sercem.

Uwaga! W tym tekście celowo nie chcemy budować bilansu, gdyż jest on zwykle budowany indywidualnie pod predyspozycje pacjenta. Zachęcamy udanie się do dietetyka aby określił cele żywieniowe.

Zasady żywienia w cukrzycy: co można jeść, a czego unikać?

Główne zasady żywienia w cukrzycy obejmują regularne spożywanie posiłków, kontrolę ilości węglowodanów, ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i wybieranie pokarmów o niskim indeksie glikemicznym. Omówmy teraz poszczególne składniki tej diety.

Do produktów, których należy unikać, zaliczamy między innymi:

• chleb pszenny oraz produkty cukiernicze,
• płatki kukurydziane, gotowe płatki śniadaniowe i musli,
• śmietanę, mleko o wysokim procentie tłuszczu, jogurty z owocami oraz desery mleczne,
• mięso wieprzowe, pasztety, parówki oraz tłuste mięsa,
• powinniśmy ograniczyć konsumpcję ziemniaków, batatów, suszonych owoców,
• owoce - szczególnie powinniśmy ograniczyć spożycie winogron i słodkich bananów,
• produkty z wysokim indeksem glikemicznym, takie jak glukoza, cukier, chipsy, frytki, pieczone ziemniaki, batony czekoladowe, słodzone napoje, płatki jaglane.

Z kolei, pacjent powinien spożywać:

• chleb żytni, pełnoziarnisty, do pieczenia używamy mąki, na przykład orkiszowej czy owsianej,
• brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron, kaszę gryczaną, otręby,
• naturalne jogurty, kefiry, maślanki, chude mleko i sery,
• chude mięso z drobiu i wołowiny,
• ryby morskie bez panierki, ograniczamy spożycie ryb tłustych,
• warzywa (ograniczamy ziemniaki, bataty, buraki, warzywa strączkowe),
• owoce, ale w niewielkich ilościach,
• produkty o niskim indeksie glikemicznym, takie jak: pomarańcze, jabłka, orzechy, czekolada zawierająca ponad 70% kakao, chleb
• pełnoziarnisty, kiwi, świeże soki bez dodatku cukru, zielone warzywa, pomidory, orzechy.

Indeks glikemiczny jest bardzo ważny w planowaniu diety?

Indeks glikemiczny (IG) pokazuje, jak szybko i jak mocno dany produkt zwiększa stężenie glukozy we krwi. Produkty o niskim IG, takie jak kasze, czy płatki owsiane, są korzystne dla osób z cukrzycą.

Najbardziej skrócona zasada pomiaru IG jest prosta i nie wymaga znajomości indeksu dla każdego produktu. Mówi: im mniej przetworzona żywność i im więcej zawiera błonnika, tym niższy jej indeks glikemiczny, co jest korzystne dla osób z cukrzycą.

Jest to niestety zasada ogólna i dobra na początku drogi walki z cukrzycą. Z biegiem czasu pacjent powinien zapoznawać się z IG poszczególnych produktów i dobierać je według swoich potrzeb.

Pełnoziarniste produkty zbożowe, kasze i makarony są ważne w diecie cukrzycowej właśnie z uwagi na niski indeks glikemiczny

Produkty pełnoziarniste są bogate w błonnik pokarmowy, który pomaga kontrolować poziom glukozy we krwi. Powinny stanowić główne źródło węglowodanów w diecie cukrzyków.

Rozważając jakość węglowodanów, należy zrozumieć pojęcie "indeksu glikemicznego" (IG), bowiem w większości sytuacji to on determinuje, czy dany węglowodan w diecie "cukrzycowej" jest bardziej lub mniej korzystny. Indeks glikemiczny może przyjmować wartości wysokie, średnie lub niskie. Wskaźnik ten informuje o szybkości wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu konkretnego produktu.

Na przykład, po zjedzeniu cukierka (posiadającego wysoki IG) poziom glukozy wzrośnie szybciej niż po spożyciu kawałka chleba pełnoziarnistego, który ma indeks znacznie niższy.

Rola błonnika w regulacji poziomu glukozy we krwi

Błonnik pokarmowy jest kluczowym składnikiem diety cukrzyka. Znajduje się głównie w produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych oraz warzywach i owocach. Błonnik pokarmowy ma zdolność do spowalniania trawienia i absorpcji węglowodanów, co prowadzi do łagodniejszego wzrostu stężenia glukozy we krwi po posiłku. Dodatkowo, błonnik pomaga utrzymać uczucie sytości, co może przyczynić się do redukcji masy ciała.

Rośliny strączkowe, orzechy i pestki: czy są dobrą alternatywą dla mięsa?

Rośliny strączkowe, orzechy i pestki są ważnym źródłem białka, błonnika, a także wielu ważnych witamin i minerałów. Mogą stanowić doskonałą alternatywę dla mięsa, zwłaszcza dla osób z cukrzycą, które starają się ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych. Ponadto, zawierają tłuszcze nienasycone, które mogą przyczynić się do obniżenia poziomu cholesterolu.

Chude produkty mleczne są ważne w ograniczaniu ilości tłuszczów nasyconych

Produkty mleczne są ważnym źródłem białka, wapnia i witaminy D. Chude produkty mleczne, takie jak mleko, jogurt czy ser, mogą być korzystne dla osób z cukrzycą, ponieważ dostarczają niezbędnych składników odżywczych, jednocześnie ograniczając ilość tłuszczów nasyconych. Stosowanie chudych produktów mlecznych może przyczynić się do zdrowego stylu życia i zapobiegać rozwoju cukrzycy.

Przykładowy jadłospis w cukrzycy typu 2 - przykład tego co jeść przy cukrzycy

W przypadku cukrzycy typu 1 i 2, dieta jest kluczowym elementem kontrolowania poziomu cukru we krwi. Przykładowy jadłospis może obejmować:

• Śniadanie: płatki owsiane z owocami i orzechami.
• II śniadanie: sałatka z chudym białkiem, np. indykiem lub jajkiem.
• Obiad: ryż brązowy z warzywami i chudym mięsem.
• Podwieczorek: jogurt naturalny (bez dodatków smakowych) z nasionami roślin strączkowych.
• Kolacja: pełnoziarniste pieczywo z chudymi wędlinami i warzywami.

Ważne jest unikanie "ulepszaczy" smaków, słodzików, gotowych słodkich dań.

 

Zalecenia Ekspertów

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD)

PTD zaleca zrównoważoną dietę, regularną aktywność fizyczną, utrzymanie prawidłowej masy ciała i monitorowanie stężenia glukozy we krwi jako podstawy postępowania dietetycznego u osób z cukrzycą.

Postępowanie dietetyczne jest mocno indywidualne

Każdy pacjent z cukrzycą jest inny i wymaga indywidualnego podejścia do leczenia i diety. Zalecenia dietetyczne powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i celów pacjenta.

Podczas leczenia cukrzycy typu drugiego najczęściej podejmuje się dwa zasadnicze kroki:

1. Zgubić wagę i zblinasować dietę: Na wstępie konieczne jest pozbycie się nadmiaru wagi. W sytuacji, gdy pacjent boryka się z poważną otyłością, w początkowej fazie terapii kaloryczność spożywanych posiłków powinna wynosić nie więcej niż 1000 - 1200 kcal. Trudno tutaj utrzymać zapotrzebowanie organizmu na zróżnicowane makroelementy, a co dopiero zaposokoić wszystkie witaminy i minerały. W tym celu często korzysta się z suplementacji żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego, albo po prostu zestawami witamin.
2. Utrzymać wagę, zbilansować dietę. Po osiągnięciu satysfakcjonującej masy ciała, wartość kaloryczna może wzrosnąć do 1600 - 1800 kcal.