Dieta w trakcie chemioterapii i przykładowy jadłospis onkologiczny

Chemioterapia to potężna broń w walce z nowotworami, ale jednocześnie powoduje szereg skutków ubocznych, które wpływają na cały organizm. Właściwe odżywianie po chemioterapii jest kluczowe, aby wspomóc organizm w procesie rekonwalescencji, odbudowie sił i poprawie jakości życia.

Skutki uboczne chemioterapii – jak dieta może pomóc? - Zalecenia dotyczące żywienia, które łagodzą biegunkę, wymioty i zaparcia.

Chemioterapia to metoda leczenia nowotworów, która polega na wykorzystaniu leków cytostatycznych działających na cały organizm. Ich głównym celem jest eliminacja komórek charakteryzujących się szybkim tempem podziału, które różnią się od zdrowych komórek. To przede wszystkim komórki nowotworowe. Jednakże cytostatyki, choć w mniejszym zakresie, mogą również uszkadzać zdrowe komórki ciała, zwłaszcza te, które również szybko się dzielą. Dotyczy to komórek w szpiku kostnym, układu pokarmowego - w mieszkach włosowych, nabłonkach w jamie ustnej, przewodzie pokarmowym oraz układzie rozrodczym.

Skutki uboczne mogą obejmować nudności, wymioty, utratę apetytu i zmiany smaków.

Jak chemioterapia wpływa na układ pokarmowy?

Chemioterapia może uszkadzać błonę śluzową przewodu pokarmowego, co prowadzi do zapalenia, bólu i problemów z trawieniem. Często pacjenci doświadczają biegunki lub zaparć, co dodatkowo komplikuje codzienne funkcjonowanie. Ponadto skutki uboczne chemioterapii to nudności i intensywne wymioty.  

Pacjenci często z powodu tych objawów tracą apetyt, a dodatkowo mogą doświadczać problemów z wyczuwaniem smaku i zapachu. Cytostatyki negatywnie wpływają na komórki nabłonkowe, co może prowadzić do problemów z jamą ustną, dziąsłami i gardłem, manifestujących się przez owrzodzenia, podrażnienia lub infekcje. Częste problemy z układem pokarmowym mogą prowadzić do niedożywienia, co z kolei utrudnia proces leczenia.

polecane Nutrego Forte 660 kcal na 330 ml

Zmiany metaboliczne - Utrata masy ciała w chorobie nowotworowej

Leczenie może również wpływać na metabolizm, powodując utratę masy mięśniowej i ogólne osłabienie. Dlatego ważne jest dostarczanie odpowiednich składników odżywczych, które pomogą w regeneracji i wzmocnieniu organizmu. Składniki te znajdziecie w większych ilościach (i przede wszystkim w zbilansowanej diecie) w żywieniu medycznym przeznaczonym dla pacjentów onkologicznych. Zobacz dział: żywienie w onkologii

Należy pamiętać, że produkty powinny być spożywane pod obserwacją lekarza lub dietetyka klinicznego.

W kontekście zaburzeń metabolicznych wyróżniamy:

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej
Głównym źródłem energii dla komórek nowotworowych jest glukoza, którą czerpią z pożywienia i zmagazynowanego w wątrobie glikogenu. W miarę wzrostu masy nowotworu rośnie również zapotrzebowanie na glukozę. U chorych na nowotwory zaobserwowano zwiększoną aktywność cyklu Coriego, który w zdrowym ciele odpowiada za 20% obrotu metabolicznego glukozy, a w przypadku choroby może odpowiadać za nawet 50% tego obrotu, zużywając 60% mleczanów w procesie glukoneogenezy.

Zaburzenia gospodarki lipidowej
Wśród pacjentów z nowotworami często dochodzi do nasilenia procesu lipolizy, co jest jednym z powodów utraty wagi. W wyniku lipolizy, z udziałem lipazy, dochodzi do rozpadu triglicerydów na kwasy tłuszczowe i glicerol, które następnie są uwalniane do krwiobiegu i utleniane w komórkach, przekształcając się w dwutlenek węgla i wodę, służąc jako źródło energii.

Zaburzenia gospodarki białkowej
Pacjenci z nowotworami mają zwiększone zapotrzebowanie na energię i azot, niezbędny składnik aminokwasów. Tkanka nowotworowa zużywa aminokwasy podobnie jak tkanka w trakcie gojenia się ran. U chorych dochodzi do sytuacji, w której guz "podkrada" azot, co umożliwia szybszy rozwój komórek rakowych w porównaniu do zdrowych. To prowadzi do zaburzeń w równowadze między anabolizmem a katabolizmem, gdzie komórki nowotworowe metabolizują białko z pożywienia oraz białka własnego organizmu, co skutkuje stopniowym spadkiem masy białkowej ciała.

Podstawowe zasady odżywiania po chemioterapii

Wybór odpowiednich produktów

Kluczem do skutecznej diety po chemioterapii jest wybór produktów bogatych w składniki odżywcze, które wspomogą proces regeneracji. Należy unikać żywności przetworzonej, która może zawierać szkodliwe dodatki i niską wartość odżywczą. Poniżej wskazujemy co warto jeść.

Znaczenie nawodnienia

Nawodnienie jest niezwykle istotne, zwłaszcza po chemioterapii, która może powodować odwodnienie organizmu. Woda wspomaga eliminację toksyn i pomaga w utrzymaniu prawidłowej funkcji narządów.

Zalecane składniki odżywcze

Białko – Zwiększone zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko jest niezbędne ze względu na intensywną pracę układu immunologicznego i potrzebę regeneracji uszkodzonych tkanek.

Węglowodany – Stosowanie odpowiedniej ilości i rodzaju węglowodanów w diecie pacjenta umożliwia właściwy metabolizm białek, co sprzyja ich wykorzystaniu do celów budulcowych w organizmie.

Tłuszcze – W diecie osoby leczącej się z powodu choroby nowotworowej zaleca się zawarcie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3, które mają korzystny wpływ na redukcję stanów zapalnych oraz mogą spowalniać rozwój procesu nowotworowego.

Antyoksydanty – Wprowadzenie antyoksydantów do diety pacjenta przyczynia się do hamowania działania wolnych rodników i neutralizowania ich negatywnego wpływu. Wśród antyoksydantów kluczową rolę odgrywają: witamina C, E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan, koenzym Q10, polifenole i fitosterole.

Zalecane produkty żywieniowe odpowiadające powyższym składnikom odżywczym:

W diecie osoby przechodzącej chemioterapię zaleca się uwzględnienie różnorodnych produktów zbożowych. Warto sięgać po kasze takie jak jaglana, gryczana, bulgur, jęczmienna. Korzystny będzie też ryż. Rekomendowane są również makarony, najlepiej te wykonane z ryżu, pszenicy durum. W codziennej diecie nie powinno zabraknąć pieczywa, szczególnie orkiszowego, jaglanego czy kukurydzianego, a także sucharków bez cukru oraz chrupkiego pieczywa. Polecany jest również chleb żytni. Zdecydowanie należy unikać pieczywa pszennego.

Jeśli chodzi o mleko i produkty mleczne, to zalecane są jogurt, kefir, maślanka, skyr pod warunkiem że są dobrze tolerowane przez pacjenta (można próbować wyrobów bezlaktozowych). Produkty te są źródłem białka i wapnia, co ma znaczenie w utrzymaniu zdrowia kostnego i ogólnej kondycji.

W diecie osoby poddawanej chemioterapii nie powinno zabraknąć jaj, które najlepiej jest spożywać gotowane na miękko, ścięte na parze dopiero w drugiej kolejności przyrządzone jako omlet, czy jajecznica.

Właściwe żywienie podczas chemioterapii to klucz do lepszego samopoczucia. Jakie produkty wybierać, aby łagodzić skutki uboczne

Podstawą jadłospisu powinny być również chude mięsa takie jak cielęcina, wołowina, mięso z królika, kurczaka oraz indyka. W ograniczonej ilości dopuszczalna jest również chuda wieprzowina. Z ryb zaleca się wybierać te chude, czyli dorsza, pstrąga, leszcza, sandacza, albo szczupaka.

Istotnym składnikiem diety są tłuszcze, których zdrowe źródła to masło, słodka śmietanka oraz oleje roślinne takie jak lniany, rydzowy, rzepakowy czy oliwa z oliwek.

Nie należy zapominać o bogactwie warzyw, które powinny być obecne w każdym posiłku, zarówno w formie surowej, jak i gotowanej. Warzywa są cennym źródłem antyoksydantów, witamin i minerałów.

Podobną rolę pełnią owoce, które należy spożywać dojrzałe, zarówno surowe, jak i gotowane. Wyjątkami, których należy unikać są grejpfrut i granat. Zalecane są również soki i przeciery owocowe.

Co ciekawe, w rygorystycznej diecie nie trzeba rezygnować ze słodyczy. Można pozwolić sobie na miód, dżemy domowej roboty, gorzką czekoladę (przy biegunce), melasę, a także kisiele czy budynie.

Jaki powinien być przykładowy jadłospis przy chemioterapii

Przykładowy jadłospis dla pacjenta poddającego się chemioterapii powinien być zbilansowany, łatwo przyswajalny i bogaty w składniki odżywcze. Poniżej przedstawiam przykładowy jadłospis oraz wskazówki dotyczące kaloryczności, częstotliwości posiłków i możliwych zamian potraw:

1. Śniadanie:

• Owsianka na mleku roślinnym z dodatkiem owoców i orzechów
• Jogurt naturalny z miodem i płatkami owsianymi
• Zielona herbata

2. Drugie śniadanie:

• Kanapka z chudym mięsem, warzywami i pieczywem pełnoziarnistym
• Marchewka i ogórek pokrojone w słupki
• Sok owocowy

3. Obiad:

• Dorsz pieczony z ziołami, kaszą jaglaną i sałatką z pomidorów
• Zupa krem z dyni
• Woda mineralna z cytryną

4. Podwieczorek:

• Jabłko lub banan
• Orzechy nerkowca
• Herbata ziołowa

5. Kolacja:

• Kurczak duszony z warzywami, ryżem brązowym i sałatką z awokado
• Kompot owocowy bez dodatku cukru

Przepisy dietetyczne dla osób w trakcie leczenia onkologicznego - Pomysły na smaczne i zdrowe posiłki

Przepisy znajdziesz w naszym dziale - przepisy

Zalecenia żywieniowe w chorobie nowotworowej

Wskazane jest spożywanie około 5-6 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu, aby zapewnić organizmowi stałe dostarczanie energii i składników odżywczych. Kaloryczność jadłospisu powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, ale ogólnie zaleca się spożywanie około 2000-2500 kcal dziennie w zależności od wieku, płci i aktywności fizycznej.

Jeśli pacjent nie będzie chciał spożywać danych potraw, można je zamienić na alternatywne opcje, takie jak:

• Zamiast owsianki: omlet z warzywami
• Zamiast jogurtu: koktajl białkowy z owocami
• Zamiast dorsza: kurczak pieczony
• Zamiast kaszy jaglanej: quinoa
• Zamiast zupy krem: zupa warzywna
• Zamiast kompotu: woda z cytryną i miętą

Jeśli pacjentowi trudno jest spożywać tradycyjne posiłki, można rozważyć zastosowanie preparatów do żywienia medycznego, takich jak Nutrego Forte lub Nutrego DIA dla cukrzyków, które dostarczą niezbędne składniki odżywcze w łatwo przyswajalnej formie. Preparaty te mogą być stosowane jako zamiennik posiłków lub uzupełnienie diety, zgodnie z zaleceniami lekarza lub dietetyka.

Dieta przy chemioterapii bogata w białko

Dlaczego białko jest ważne?

Białko jest niezbędne do odbudowy tkanek i mięśni, które mogą być osłabione po chemioterapii. Pomaga również w utrzymaniu zdrowego układu odpornościowego.

Przykłady produktów bogatych w białko

Do diety warto włączyć chude mięso, ryby, jaja, nabiał, a także roślinne źródła białka, takie jak fasola, soczewica i orzechy.

Znaczenie błonnika dla chorego

Jak błonnik wpływa na układ pokarmowy?

Błonnik wspomaga trawienie i zapobiega zaparciom, które mogą być problemem po chemioterapii. Pomaga również w utrzymaniu zdrowej mikroflory jelitowej.

Źródła błonnika w diecie

Doskonałymi źródłami błonnika są pełnoziarniste produkty, warzywa, owoce, nasiona i orzechy.

Kasze i pełnoziarniste produkty zbożowe. Szczególnie  kasza jaglana, gryczana czy jęczmienna są doskonałym źródłem błonnika. Zawierają również witaminy i minerały, które są niezbędne dla osłabionego organizmu. Pełnoziarniste wersje pieczywa, makaronów oraz ryżu także oferują większą ilość błonnika w porównaniu do ich rafinowanych odpowiedników.

Warzywa - wszystkie rodzaje warzyw, zarówno surowe jak i gotowane, są ważnym elementem diety bogatej w błonnik. Zaleca się spożywanie szerokiej gamy warzyw, aby zapewnić różnorodność składników odżywczych. W błonnik bogate są szczególnie brokuły, marchew, brukselka, kalafior czy szpinak.

Owoce - Dojrzałe, surowe owoce są kolejnym znakomitym źródłem błonnika. Owoce takie jak jabłka (ze skórką), gruszki, banany czy jagody można spożywać na surowo lub w postaci kompotów i musów. Ważne jest, aby unikać owoców, które mogą być trudne do tolerowania, jak grejpfruty czy granaty.

Nasiona i orzechy - Nasiona takie jak siemię lniane, chia czy nasiona słonecznika, jak również orzechy, są wysoko cenione za swoją zawartość błonnika i zdrowych tłuszczów. Mogą być dodawane do jogurtów, sałatek czy spożywane jako zdrowe przekąski między posiłkami.

Strączki - Fasola, soczewica czy ciecierzyca są doskonałymi źródłami błonnika, a także białka, co czyni je doskonałym wyborem dla osób na diecie roślinnej lub jako uzupełnienie białka w diecie.

Tłuszcze w diecie po chemioterapii

Znaczenie zdrowych tłuszczów

Zdrowe tłuszcze są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu i układu nerwowego, a także wspierają wchłanianie niektórych witamin.

Źródła zdrowych tłuszczów

Najlepszymi źródłami zdrowych tłuszczów są oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona i ryby bogate w kwasy omega-3, takie jak łosoś i makrela.

Porady dietetyka i opieki dla pacjentów onkologicznych - Jak żywić się zdrowo podczas i po chemioterapii.

Dla pacjenta poddanego chemioterapii z powodu nowotworu, istotne jest odpowiednie przygotowanie i opieka zarówno przed, jak i po terapii. Oto kilka zaleceń dla pacjenta poddanego chemioterapii:

1. Przygotowanie przed chemioterapią:

   • W okresie przed chemioterapią ważne jest zadbanie o odpowiednie odżywienie, aby wzmocnić organizm i przygotować go do terapii.
   • Współpraca z dietetykiem w celu dostosowania diety do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz zapewnienie odpowiedniej podaży składników odżywczych.
   • Spożywanie posiłków bogatych w białko, witaminy i minerały, które mogą pomóc w regeneracji tkanek i wzmocnieniu organizmu przed terapią.

2. Okres po chemioterapii:

   • Po zakończeniu chemioterapii istotne jest kontynuowanie odpowiedniego odżywiania w celu wspomagania regeneracji organizmu po leczeniu.
   • Monitorowanie stanu odżywienia pacjenta i ewentualne wdrożenie wsparcia żywieniowego w razie potrzeby, aby zapewnić odpowiednią podaż składników odżywczych.
   • Dieta powinna być zbilansowana, bogata w składniki odżywcze, aby wspierać proces rekonwalescencji i odbudowy organizmu po terapii.

3. Zarządzanie skutkami ubocznymi chemioterapii:

   • Należy monitorować i zarządzać skutkami ubocznymi chemioterapii, takimi jak nudności, wymioty, utrata apetytu, owrzodzenia jamy ustnej czy zmiany w odczuwaniu smaku.
   • W razie trudności z przyjmowaniem pokarmów, można rozważyć stosowanie preparatów odżywczych, które mogą pomóc w zaspokojeniu zapotrzebowania energetycznego.

W jaki sposób należy kontrolować stan odżywienia pacjenta - co powinien wiedzieć sam pacjent, a co jego opiekun?

Kontrola stanu odżywienia pacjenta w chorobie nowotworowej jest kluczowa dla zapewnienia odpowiedniego wsparcia żywieniowego. Zarówno pacjent, jak i jego opiekun powinni być świadomi pewnych kwestii związanych z kontrolą stanu odżywienia:

Pacjent powinien wiedzieć:

1. Jakie są objawy niedożywienia, takie jak utrata masy ciała, zmęczenie, osłabienie, problemy z apetytem, czy zmiany w skórze i włosach.
2. Jakie są zalecane wartości odżywcze i jak dostarczać organizmowi odpowiednią ilość białka, energii, witamin i składników mineralnych.
3. Jak monitorować swoją wagę i zmiany w apetycie, aby szybko reagować na ewentualne problemy z odżywianiem.
4. Jakie są zalecenia dotyczące spożywania posiłków, takie jak częste spożywanie małych posiłków, wybieranie produktów wysokobiałkowych, czy unikanie picia w trakcie jedzenia.

Opiekun powinien wiedzieć:

1. Jak obserwować pacjenta pod kątem objawów niedożywienia i jak reagować na ewentualne pogorszenie stanu odżywienia.
2. Jak dostosować dietę pacjenta do jego indywidualnych potrzeb i preferencji żywieniowych.
3. Jak monitorować postępy w leczeniu i rekonwalescencji związane z odpowiednim odżywieniem pacjenta.
4. Jak skonsultować się z dietetykiem lub specjalistą ds. żywienia w przypadku potrzeby wprowadzenia wsparcia żywieniowego.

Dzięki świadomości i odpowiedniej kontroli stanu odżywienia pacjenta, można skutecznie wspierać organizm w walce z chorobą oraz procesie rekonwalescencji.