2024-08-15

Niedożywienie wśród pacjentów onkologicznych: kompleksowy przewodnik

Niedożywienie wśród pacjentów onkologicznych to poważny problem, który może znacząco wpłynąć na efektywność leczenia i jakość życia osoby chorej. Zrozumienie przyczyn, identyfikacja objawów oraz wdrożenie efektywnych strategii żywieniowych są kluczowe dla poprawy prognostyk i dobrostanu pacjentów. Na szczęście procedury okołożywieniowe stają się standardem w polskich szpitalach, choć nadal brakuje środków na wspomaganie wszystkich pacjentów. W tym kontekście dużą rolę odgrywa wiedza, którą pragniemy szerzyć z pomocą tego materiału.

Czym jest niedożywienie w onkologii?

Niedożywienie to stan, w którym niedobór kalorii, białek i innych składników odżywczych negatywnie wpływa na funkcjonowanie organizmu, zdolność do regeneracji i ogólną kondycję zdrowotną. Na temat niedożywienia piszemy więcej w dziale niedożywienie i wskazujemy tam środki do skutecznego zwalczania jego objawów.

W kontekście onkologicznym, niedożywienie może być bezpośrednio związane zarówno z samą chorobą, jak i z jej leczeniem.

Dlaczego pacjenci onkologiczni są narażeni?

Choroba nowotworowa oraz związane z nią terapie mogą prowadzić do problemów z jedzeniem, takich jak utrata apetytu, zmiany w smaku, a także trudności w połykaniu. Te czynniki sprawiają, że pacjenci onkologiczni są szczególnie narażeni na zagrożenie niedożywieniem lub niedożywienie.

Skutki niedożywienia dla pacjentów onkologicznych

Niedożywienie może znacznie pogorszyć wyniki leczenia onkologicznego, zwiększając ryzyko powikłań, wydłużając czas rekonwalescencji, a nawet wpływając na rokowania długoterminowe.

Jakie są potencjalne zagrożenia:

Niedobory żywieniowe mogą osłabić system immunologiczny, zwiększając ryzyko infekcji i opóźniając gojenie ran.

Z kolei pacjenci dobrze odżywieni często lepiej znoszą skutki uboczne leczenia, co może przyczyniać się do skuteczniejszej terapii.

Chroniczne niedożywienie może prowadzić do degeneracji mięśniowej, osłabienia i ogólnego pogorszenia stanu zdrowia, co utrudnia nie tylko walkę z rakiem, ale także codzienne funkcjonowanie.

Identyfikacja ryzyka niedożywienia

Rozpoznanie niedożywienia w początkowej fazie jest kluczowe dla szybkiego wdrożenia odpowiednich interwencji żywieniowych.

Do oceny ryzyka niedożywienia u pacjentów onkologicznych przede wszystkim stosowane są:

Ankiety oceny stanu odżywienia: Ankiety takie jak MUST (Malnutrition Universal Screening Tool) lub MNA (Mini Nutritional Assessment) mogą być użyte do szybkiej oceny ryzyka niedożywienia u dorosłych pacjentów, w tym również u osób starszych.
Badania antropometryczne: Pomiar masy ciała, obwodu ramienia, obwodu łydki czy składu ciała może dostarczyć informacji na temat stanu odżywienia pacjenta i pomóc w identyfikacji ryzyka niedożywienia.
Badania laboratoryjne: Oznaczenie poziomu albumin, prealbumin, transferyny, czy wskaźnika CRP może być przydatne w ocenie stanu odżywienia i identyfikacji ryzyka niedożywienia.
Wywiad żywieniowy: Zebranie informacji na temat spożycia pokarmów, apetytu, zmian masy ciała czy objawów towarzyszących niedożywieniu może pomóc w identyfikacji ryzyka niedożywienia.
Skale oceny ryzyka: Istnieją różne skale oceny ryzyka niedożywienia, takie jak SGA (Subjective Global Assessment), które uwzględniają zarówno czynniki kliniczne, jak i żywieniowe w ocenie stanu odżywienia pacjenta.

Problemy metaboliczne związane z rakiem

Nowotwory mogą prowadzić do zmian metabolicznych, które zwiększają zapotrzebowanie na kalorie i składniki odżywcze, jednocześnie utrudniając ich przyswajanie.

Podstawowym problemem jest fakt, że komórki nowotworowe zużywają znaczne ilości glukozy – głównego źródła energii. Wzrost aktywności cyklu Coriego w organizmie pacjentów onkologicznych jest przykładem na to, jak nowotwór przekierowuje metabolizm glukozy na swoje potrzeby, co prowadzi do nadmiernego wykorzystania zasobów energetycznych organizmu.

Dodatkowo, pacjenci z nowotworami często doświadczają zaburzeń w metabolizmie lipidów i białek. Zwiększone zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze skutkuje lipolizą, czyli rozpadem tłuszczów na wolne kwasy tłuszczowe, co sprzyja utracie masy ciała. Równocześnie nowotwory złośliwe powodują zespół podkradania azotu, co oznacza, że guzy wykorzystują aminokwasy nie tylko z pożywienia, ale również z własnych białek organizmu, prowadząc do stopniowej utraty masy mięśniowej.

Nie można pominąć wpływu nowotworów na gospodarkę wodno-elektrolitową i mikroelementy. Wpływają one na równowagę jonową organizmu, co może prowadzić do poważnych zaburzeń elektrolitowych, takich jak hipokaliemia czy hiperkalcemia. Niedobory witamin, które są częste u pacjentów onkologicznych, mogą dodatkowo komplikować obraz kliniczny i pogarszać stan zdrowia.

Rozumienie tych skomplikowanych interakcji między nowotworem a metabolizmem jest kluczowe dla opracowania efektywnych strategii leczenia i wsparcia żywieniowego. W Nutrego, opracowujemy produkty żywieniowe specjalnie zaprojektowane, aby wspierać pacjentów onkologicznych, dostarczając im niezbędnych składników odżywczych, które mogą pomóc poprawić wyniki leczenia i jakość życia. Współpraca z lekarzami i dietetykami pozwala na dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta, co jest istotne w kontekście zindywidualizowanej opieki medycznej.

Strategie żywieniowe w leczeniu niedożywienia

Zarządzanie niedożywieniem wymaga zintegrowanego podejścia, w tym dostosowania diety, a czasem zastosowania żywienia dojelitowego lub pozajelitowego. Proces żywienia wspierania efektywności terapii i minimalizowania jej negatywnych skutków ubocznych.

W okresie okołooperacyjnym, szczególnie po operacjach w obrębie jamy ustnej i przewodu pokarmowego, pojawiają się specyficzne wymagania żywieniowe. Należy wówczas zwrócić uwagę na łatwo przyswajalne posiłki, które są dostosowane do ograniczonej możliwości żucia i połykania. Istotna jest także częsta konsumpcja mniejszych porcji oraz zapewnienie odpowiedniego nawodnienia organizmu. Suplementacja diety peptydami i preparatami pełnowartościowymi, jak, może znacząco wspomagać regenerację i utrzymanie odpowiedniej masy ciała pacjenta.

Podczas chemioterapii, ze względu na jej wpływ na przewód pokarmowy i ogólnoustrojowe działanie cytostatyków, kluczowe staje się zapewnienie diety bogatej w energię i białko, które wspierają organizm w walce z nowotworem i pomagają w regeneracji. Wymioty, biegunki oraz problemy z wchłanianiem składników odżywczych mogą prowadzić do niedożywienia, dlatego diety łatwostrawne i bogate w pełnowartościowe składniki są zalecane. Produkty takie jak Nutrego Forte mogą okazać się pomocne, szczególnie dla pacjentów z zaburzeniami smaku czy zapachem, które często towarzyszą chemioterapii.

Radioterapia, zwłaszcza kierowana na obszary głowy, klatki piersiowej czy przełyku, generuje specyficzne wyzwania żywieniowe związane z trudnościami w połykaniu i żuciu, co może prowadzić do odwodnienia i konieczności stosowania żywienia dożołądkowego. Ponownie, odpowiednio zbilansowana dieta oraz zastosowanie preparatów specjalistycznych ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia odpowiedniego stanu odżywienia.

W jaki sposób kontrolować stan odżywiania pacjenta

Dwa pierwsze punkty zwykle można kontrolnie realizować samodzielnie, natomiast dalsze etapy klasyfikacji wymagają już pomocy specjalisty. Jak zatem kontrolować stan odżywienia pacjenta?

Pomiar masy ciała i obwodów:
- Regularne pomiar masy ciała pacjenta pozwala monitorować zmiany wagi, co może być wskaźnikiem stanu odżywienia - szczególnie istotny jest spadek masy ciała, który następnie można połączyć z oceną BMI.
- Pomiar obwodów ciała, takich jak obwód ramienia czy talii, może dostarczyć dodatkowych informacji na temat zmian w składzie ciała pacjenta.
- Ważne aby pomiarów dokonywać o stałych porach dnia, najlepiej rano, na czczo.
Ocena wskaźnika masy ciała (BMI):
- Obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI) pacjenta pozwala określić, czy masa ciała jest prawidłowa, czy występuje niedożywienie, nadwaga czy otyłość.
- Wartość BMI jest obliczana dzieląc masę ciała pacjenta przez wzrost podniesiony do kwadratu i porównując wynik z tabelą wartości BMI- tabele znajdziesz w internecie.
Monitorowanie składu ciała:
- Badania takie jak bioimpedancja elektryczna mogą być wykorzystane do oceny składu ciała pacjenta, takiego jak masa mięśniowa, masa tłuszczowa czy zawartość wody. Wykorzystywane są do tego profesjonalne wagi. Niestety rozwiązania "domowe" (waga za 100-200 zł) zwykle nie wystarczają.
- Monitorowanie zmian w składzie ciała może pomóc w ocenie efektów terapii oraz konieczności dostosowania diety i wsparcia żywieniowego.
Ocena parametrów laboratoryjnych:
- Badania laboratoryjne, takie jak poziomy białek, elektrolitów, witamin czy składników mineralnych, mogą dostarczyć informacji na temat jakości odżywiania. Do tego dochodzą badania parametrów krwi.
Ocena objawów i skutków ubocznych:
- W wywiadzie pogłębionym ważne jest również rozpoznanie takich objawów niedożywienia, jak zmęczenie, osłabienie czy problemy z apetytem u pacjenta.
- Reagowanie na skutki uboczne leczenia, takie jak nudności, wymioty czy owrzodzenia jamy ustnej, może pomóc w utrzymaniu odpowiedniej podaży składników odżywczych.

Jakie mogą być skutki uboczne choroby nowotworowej i dlaczego żywienie zapobiega części z nich?

Choroba nowotworowa oraz jej leczenie mogą prowadzić do wielu skutków ubocznych, które znacząco wpływają na stan zdrowia i samopoczucie pacjenta. Oto niektóre z potencjalnych skutków ubocznych choroby nowotworowej oraz dlaczego odpowiednie żywienie może pomóc w zapobieganiu części z nich:

Utrata apetytu: wiele osób chorujących na nowotwory doświadcza utraty apetytu, co może prowadzić do niedożywienia i osłabienia organizmu. Objawy mogą wystąpić z czasem i się nasilać. Niekiedy są nieuświadomione, bo pacjentowi po prostu wszystko przestaje smakować, co często mylone jest z depresją, stanami lękowymi. W dodatku odpowiednio zbilansowana dieta jest trudna do utrzymania i stałego różnicowania, dlatego tu z pomocą przychodzą preparaty do żywienia medycznego. Różnicowanie smaków, uzupełnianie ich z pomocą dodatowych produktów, jak np. Nutrego Fruty Plus być rozwiązaniem.
Problemy z przełykaniem: niektórzy pacjenci mogą mieć trudności z przełykaniem pokarmów z powodu zmian w jamie ustnej lub gardle, które mogą być efektem ubocznym leczenia. Tutaj z pewnością pomoże bardziej kremowa albo stała konsystencja posiłków. Oferowane są nawet proszki zagęszczające potrawy, które można dodawać również w celu ulepszenia jakości diety pacjenta. Warto dodać, że w przypadku tej dolegliwości należy się kierować osmolarnością produktów przed ich zakupem.
Nudności i wymioty: chemioterapia oraz radioterapia często powodują nudności i wymioty u pacjentów. W tym celu polecana jest dieta lekkostrawna, unikanie ciężkostrawnych posiłków.
Osłabienie i zmęczenie: choroba nowotworowa oraz jej leczenie mogą prowadzić do osłabienia i zmęczenia organizmu. Osoba zmagająca się z chorobą potrzebuje wyższej podaży białka i przy podobnym, choć nadal podwyższonym pułapie kalorii. Dlatego często rekomendowane jest uzupełnianie posiłków gotowymi dietami wysokokalorycznymi z dużą zawartością jakościowego białka. Idealnym rozwiązaniem uzupełniającym dietę będzie Nutrego Forte.
Kacheksja: to stan ciężkiego wyniszczenia organizmu, który może wystąpić w chorobie nowotworowej. Charakteryzuje się utratą masy ciała, osłabieniem, zmniejszonym apetytem i zmniejszoną wydolnością fizyczną. W celu zapobiegania kacheksji zaleca się wdrożenie odpowiednio zbilansowanej diety bogatej w białko i kalorie.
Mdłości i wymioty: Mdłości i wymioty występują często przy chemioterapii.
Wzrost masy ciała: Wzrost masy ciała może wystąpić u niektórych pacjentów w trakcie leczenia choroby nowotworowej, zwłaszcza przy stosowaniu sterydów lub terapii hormonalnej. W takich przypadkach zaleca się dietę normokaloryczną lub niskokaloryczną oraz regularne monitorowanie masy ciała pod nadzorem lekarza. Ważne jest oczywiście przestrzeganie diety, aby nie utrudniać dalszego leczenia nadwagą.

Jak widać, poprawne żywienie odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu i łagodzeniu opisanych skutków ubocznych choroby nowotworowej. Dostarczanie organizmowi odpowiednich składników odżywczych poprzez dietę oraz stosowanie preparatów do żywienia medycznego może wspomóc organizm w walce z chorobą oraz poprawić jakość życia pacjenta.

Jak obecność tkanki nowotworowej oraz metaboliczne zaburzenia wywołane przez nowotwory wpływają na zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze i przyswajanie pokarmów.

Niedożywienie u pacjentów z nowotworami może być wynikiem różnorodnych mechanizmów, które prowadzą do zaburzeń w zapotrzebowaniu organizmu na składniki odżywcze oraz przyswajaniu pokarmów. Wyróżniamy trzy zasadnicze obszary wpływu na niedożywienie.

Obecność tkanki nowotworowej:

Wzrost tkanki nowotworowej wymaga dodatkowych zasobów energetycznych i składników odżywczych, co może prowadzić do niedożywienia nowotworowego oraz niedoboru tych substancji u pacjenta.
Nowotwór może konkurować z normalnymi komórkami organizmu o składniki odżywcze, co prowadzi do zjawiska znanego jako kacheksja nowotworowa,
Ponadto, obecność nowotworu może prowadzić do zwiększonego metabolizmu, co z kolei zwiększa zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, stanowiąc negatywny czynnik rokowniczy w czasie choroby nowotworowej.

Metaboliczne zaburzenia wywołane przez nowotwory:

Nowotwory mogą wywoływać różnorodne metaboliczne zaburzenia, które wpływają na przemiany materii i metabolizm organizmu.
Zaburzenia metaboliczne mogą prowadzić do zwiększonej utylizacji białek, zaburzeń metabolizmu węglowodanów i tłuszczów, co może prowadzić do niedoborów składników odżywczych.

Zaburzenia przyswajania pokarmów:

Obecność nowotworu, zwłaszcza w okolicach przewodu pokarmowego, może prowadzić do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, co prowadzi do niedoborów w organizmie.
Dodatkowo, działania niepożądane leczenia przeciwnowotworowego, takie jak utrata łaknienia, zaburzenia odczuwania smaku i zapachu, nudności, wymioty czy biegunki, mogą dodatkowo utrudniać przyswajanie pokarmów i prowadzić do niedożywienia.

Rola żywienia dojelitowego i pozajelitowego w kontekście niedożywienia w chorobie nowotworowej

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe odgrywają istotną rolę w zapewnieniu odpowiedniego wsparcia żywieniowego pacjentom w zaawansowanym stadium nowotworu oraz w przypadku wyniszczenia nowotworowego. Żywienie dojelitowe polega na dostarczaniu pokarmu bezpośrednio do przewodu pokarmowego, natomiast żywienie pozajelitowe odbywa się poprzez podanie substancji odżywczych do organizmu omijając przewód pokarmowy.

Metoda żywienia dojelitowego może być stosowana u pacjentów, u których możliwe jest przyjmowanie pokarmu doustnie, albo gdy występują trudności z jego przyswajaniem, na przykład w przypadku zaburzeń połykania związanych z nowotworem głowy, szyi lub przełyku. Wtedy żywienie może być realizowane za pomocą zgłębników do żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego lub poprzez przetoki odżywcze, takie jak gastrostomia lub jejunostomia. Zaletą tej metody jest możliwość długotrwałego stosowania oraz zapewnienie odpowiedniego wsparcia żywieniowego. Tego typu produkty znajdziesz w dziale żywienia do zgłębnika

Natomiast żywienie pozajelitowe jest zalecane w sytuacjach, gdy naturalne odżywienie doustne jest niewystarczające lub niemożliwe, na przykład z powodu zaawansowanego stadium nowotworu prowadzącego do wyniszczenia organizmu. Metoda ta może być stosowana poprzez gastrostomię odżywczą, czyli PEG, która jest wytworzona drogą endoskopową. Jest to preferowane rozwiązanie w przypadku konieczności długotrwałego żywienia pozajelitowego.

Korzyścią stosowania żywienia dojelitowego i pozajelitowego jest zapewnienie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, które mogą być trudne do przyjęcia w wystarczających ilościach drogą doustną. W przypadku pacjentów z zaawansowanym stadium nowotworu i wyniszczenia nowotworowego, te metody żywienia mogą pomóc w zwiększeniu masy ciała, poprawie stanu odżywienia oraz wsparciu organizmu w walce z chorobą.

Jednakże istnieją potencjalne ryzyka związane z żywieniem dojelitowym i pozajelitowym, takie jak ryzyko infekcji, reakcje alergiczne, czy powikłania związane z wprowadzeniem sondy do przewodu pokarmowego. Dlatego konieczne jest monitorowanie pacjentów podczas stosowania tych metod żywienia oraz dostosowanie planu żywieniowego do indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia pacjenta, zwłaszcza w kontekście zaawansowanego stadium nowotworu i wyniszczenia nowotworowego. Z naszej strony chcemy dodać, że preparaty żywienia medycznego zawsze są sprawdzane pod kątem jakości i poddane wysokim rygorom zarówno na etapie doboru składników, produkcji i sprzedaży.