Kompletny przewodnik: Dieta w radioterapii jadłospis dla pacjentów onkologicznych

Planowanie posiłków podczas radioterapii nie musi być trudne. W tym tekście dowiesz się jak odpowiednia dieta w radioterapii może pomóc złagodzić skutki uboczne choroby i wspierać Twój organizm w walce z rakiem.

Przedstawimy tu wskazówki żywieniowe i opiszemy jak powinien wyglądać jadłospis chorego, aby codzienne posiłki przynosiły korzyści i były realną pomocą w procesie Twojego leczenia i później rekonwalescencji.

Najważniejsze Informacje

• Dieta podczas radioterapii powinna być indywidualizowana, bogata w energię i białko, oraz łatwo przyswajalna, aby wspomagać leczenie onkologiczne i stymulować układ odpornościowy.

• W zależności od lokalizacji radioterapii istnieją specyficzne zalecenia dietetyczne, jak np. dieta bezmleczna przy radioterapii jamy brzusznej, albo dieta o zmodyfikowanej konsystencji dla pacjentów z nowotworami głowy i szyi.

• Po radioterapii zaleca się lekkostrawną dietę oraz unikanie ciężkostrawnych potraw przez rok, a żywność specjalnego przeznaczenia medycznego może być kluczowa dla zapewnienia potrzebnego wsparcia odżywczego.

Podstawy zaleceń dietetycznych w trakcie radioterapii

Właściwe odżywianie jest nieodłącznym elementem terapii onkologicznej. Dlaczego właściwie pacjent powinien odżywiać się inaczej i czy rzeczywiście potrzebuje innych proporcji składników odżywczych?

Odpowiedzi na zalecenia dietetyczne nie można zbyt mocno uogólniać, natomiast istnieje wiele wytycznych do postępowania żywieniowego w chorobie i wsparcia dietą jeszcze przed chorobą (zobacz na przykład temat prehabilitacji)

Podczas leczenia onkologicznego, dieta powinna dostarczać wystarczającą ilość energii, białka, węglowodanów, zdrowych tłuszczów, witamin i minerałów oraz zapewniać odpowiednią ilość płynów.

Z uwagi na zwiększone wymagania układu immunologicznego i proces regeneracji uszkodzonych tkanek, istotne jest zwiększenie spożycia wysokiej jakości białka. 

Dostarczenie odpowiednich ilości i rodzajów węglowodanów jest kluczowe dla prawidłowego metabolizmu białek, co umożliwia ich wykorzystanie do odbudowy organizmu. 

Dieta onkologiczna powinna być także wzbogacona o wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy n-3, które mają korzystny wpływ na redukcję stanu zapalnego i hamowanie rozwoju nowotworu.

Ważne jest również zaopatrzenie organizmu w antyoksydanty, które pomagają blokować działanie wolnych rodników i neutralizować ich negatywne efekty. W tym aspekcie szczególne znaczenie mają: witaminy C i E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan, koenzym Q10, polifenole oraz fitosterole.

W kontekście operacji wiemy, że dieta wspomaga redukowanie komplikacji po zabiegach chirurgicznych, minimalizowanie skutków ubocznych i stymulowanie układu odpornościowego.

Głównym celem terapii dietetycznej u pacjentów onkologicznych jest utrzymanie prawidłowej masy ciała, zapobieganie niedożywieniu, redukcja skutków ubocznych leczenia onkologicznego i poprawa jakości życia pacjenta.

Obecność nowotworu złośliwego zmienia potrzeby żywieniowe pacjenta

Zmiany, w tym inna zdolność do spożywania i przyswajania składników odżywczych, wpływają na wymagania dietetyczne w trakcie leczenia w chorobie nowotworowej.

Dieta pacjenta onkologicznego powinna:

• opierać się na łatwo przyswajalnych produktach
• odzwierciedlać zwiększone zapotrzebowanie na energię i białko
• oszczędzać narząd dotknięty nowotworem, zwłaszcza w raku przewodu pokarmowego
• zapewniać odpowiednie spożycie płynów
• uwzględniać preferencje żywieniowe pacjenta.

Dieta stosowana w trakcie leczenia nowotworowego powinna być indywidualizowana ze względu na różnorodne objawy i ich nasilenie oraz osobiste preferencje żywieniowe pacjenta.

Potrzeby energetyczne pacjenta onkologicznego mogą być zwiększone o nawet 20% w porównaniu do zdrowej osoby tej samej płci i wieku, w wyniku zwiększonego metabolizmu spowodowanego obecnością nowotworu i aktywacją układu odporności.

Indywidualny plan żywieniowy w radioterapii

Właściwa dieta jest nie tylko kwestią zasad zdrowego odżywiania, ale także kwestią indywidualnego podejścia. Każdy pacjent reaguje na leczenie w inny sposób, a rozmaite tkanki i organy mogą być różnie dotknięte przez nowotwór i np. problemy ze strony przewodu pokarmowego. Tego rodzaju zmiany objawia na przykład błona śluzowa jamy ustnej.

Dieta przy radioterapii jamy brzusznej

Pacjenci poddawani radioterapii jamy brzusznej powinni zwracać szczególną uwagę na rodzaj spożywanego białka. Zaleca się dietę bezlaktozową, a nawet z wyłączeniem produktów mlecznych / nabiału (choć nie jest to . Chorzy z nowotworami układu trawiennego powinni także unikać produktów zbożowych pełnoziarnistych, preferując bardziej strawne, takie jak pieczywo pszenne z mniej przetworzonego ziarna.

Jeśli pacjenci mają trudności z konsumpcją surowych warzyw i owoców, powinni wybierać ich termicznie przetworzone wersje. Rekomendujemy więcej spożywać gotowanych (szczególnie na parze) lub duszonych warzyw zamiast surowych. To ważne, aby pamiętać, że prawidłowe odżywianie nie zawsze oznacza spożywanie świeżych warzyw i owoców, ale spożywanie tych, które są najłatwiejsze do przyswojenia przez organizm.

Opis szczegółowy dla diety w przypadku nowotworu jamy brzusznej i miednicy.

Zaleca się eliminację produktów pełnoziarnistych oraz surowych warzyw i owoców, które mogą zaostrzać aktywność jelit i przyczyniać się do biegunek.

Ostre przyprawy, jak ostra papryka, chili czy pieprz, również są niewskazane podczas radioterapii w regionie miednicy i brzucha. 

Często zaleca się zamianę nabiału na produkty bezlaktozowe, które zazwyczaj są oznaczone kolorem fioletowym na opakowaniach, choć całkowita eliminacja nabiału nie jest konieczna. Alternatywą może być także użycie produktów roślinnych (sojowych, kokosowych, migdałowych, ryżowych), które naturalnie nie zawierają laktozy, lecz poza produktami sojowymi, większość z nich nie stanowi dobrego źródła białka.

Powodem tych wyborów jest to, że najczęstszą negatywną reakcją na to leczenie są problemy z regularnością wypróżnień, w szczególności biegunka.

Radioterapia może prowadzić do uszkodzeń kosmków jelitowych, zmian w mikrobiocie jelitowej oraz fibrozy jelit. Dodatkowo, podczas oraz po zakończeniu radioterapii w obszarze miednicy i brzucha, mogą wystąpić takie dolegliwości jak: zaczerwienienie skóry w miejscu napromieniowanym, ból brzucha, wzdęcia, nudności (rzadziej wymioty), utrata apetytu, zwiększenie ilości gazów, śluz oraz krew w stolcu, a także ból i pieczenie przy defekacji.

Dlatego istotne jest odpowiednie wsparcie dietetyczne już na wstępie leczenia.

Dieta przy radioterapii okolic głowy i szyi

Dieta dla pacjentów onkologicznych poddawanych radioterapii okolic głowy i szyi często wiąże się z problemami z przełykaniem. Podczas dysfagii pacjenci powinni spożywać pokarmy o zmodyfikowanej konsystencji, takie jak pasty, półpłyny lub płyny, aby dostosować je do tolerancji pacjenta i minimalizować podrażnienia wywołane przez teksturę pokarmów.

Idealnym produktem do zagęszczania pokarmów jest Adensin

Ponadto w naszym portfolio produktów znajdziesz Immax to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, Jest to dieta kompletna odżywczo, bogatoresztkowa i wysokobiałkowa, co jest istotne w przypadku pacjentów z nowotworami, którzy często doświadczają zwiększonego zapotrzebowania na białko i energię. Ponieważ Immax jest przeznaczona do żywienia dojelitowego, można ją podawać doustnie lub przez zgłębnik, co jest kluczowym aspektem dla osób z zaburzeniami żucia i połykania. Jako proszek może też być dodawana do pokarmów, i dodatkowo je zagęszczać.

Dieta ta jest również odpowiednia dla pacjentów w stanie niedożywienia lub ryzyka niedożywienia związanego z chorobą, co czyni ją odpowiednią opcją do wsparcia żywieniowego w okresie rekonwalescencji oraz przed i po zabiegach chirurgicznych.

Jak wspomagać nawilżanie jamy ustnej

Nawilżanie jamy ustnej jest kluczowe ze względu na suchą błonę śluzową i ból podczas jedzenia, będących efektami ubocznymi radioterapii.

Produkcję śliny można pobudzić żuciem gumy lub ssaniem cukierków, co przyczynia się do lepszego nawilżenia jamy ustnej i komfortu podczas spożywania posiłków. Dieta powinna być lekkostrawna i zawierać oczyszczone produkty zbożowe, takie jak biały ryż, drobne kasze, miękkie makarony pszenne, a także odżywcze i estetycznie prezentujące się produkty takie jak budyń czy kisiel.

Dieta po zakończeniu radioterapii

Po zakończeniu radioterapii, dieta pacjenta onkologicznego powinna ulec pewnym zmianom. Zaleca się wprowadzenie diety lekkostrawnej, która obejmuje spożywanie posiłków takich jak:

• gotowane jarzyny
• owoce
• kasze
• ryż
• kleiki ryżowe

Pacjenci powinni pić dużo wody oraz ograniczyć spożycie kawy i herbaty.

Zachowanie odpowiedniej diety przez trzy miesiące po zakończeniu radioterapii oraz unikanie potraw ciężkostrawnych przez rok jest wskazane do prawidłowego przejścia na normalne odżywianie.

Zalecenia żywieniowe: składniki ważne w diecie chorego w trakcie leczenia

Dieta pacjentów przechodzących radioterapię powinna składać się z 15-20% białek, 30-50% tłuszczów oraz 35-50% węglowodanów.

Codzienna dieta pacjenta powinna być zmodyfikowana tak, aby zwiększyć kaloryczność oraz dostarczyć odpowiednią ilość pełnowartościowego białka, węglowodanów oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, szczególnie omega-3.

Zaleca się, aby pacjenci poddawani radioterapii spożywali przynajmniej 1,2-1,5 g/kg masy ciała białka dziennie, aby zaspokoić swoje potrzeby żywieniowe.

Pacjenci powinni dążyć do utrzymania odpowiedniej masy ciała i mogą potrzebować zwiększyć swoje spożycie kalorii i białka, aby sprostać wyższym wymaganiom organizmu podczas leczenia. Szacuje się, że zapotrzebowanie energetyczne pacjentów radioterapii unieruchomionych w łóżku wynosi 20-25 kcal/kg masy ciała na dzień, podczas gdy dla bardziej aktywnych pacjentów powinno wynosić 30-35 kcal/kg masy ciała na dzień.

Przykładowy jadłospis w trakcie radioterapii

Śniadanie:

• kanapki: 2 kromki pieczywa jasnego z masłem, mięso z piersi kurczaka, sałata, pomidor.

Obiad:

• obiad: zupa z groszku na bulionie warzywnym z dodatkiem masła i śmietanki kremówki, podawana z grzankami z jasnego pieczywa i posypana natką pietruszki.

Kolacja:

• kanapki: 2 kromki jasnego pieczywa z pastą jajeczną przygotowaną z jajka, pieczonego lub gotowanego mięsa z piersi kurczaka, jogurtu naturalnego, majonezu i natki pietruszki, doprawioną solą, podane z listkami sałaty.

 

Śniadanie

• koktajl: 1 kubek jogurtu naturalnego z łyżką koperku i łyżką natki pietruszki.

Obiad:

• obiad: kotlety z mięsa kurczaka z jajkiem i bułką tartą, podane w sosie koperkowym z dodatkiem śmietanki, masła i mąki, serwowane z ziemniakami oraz buraczkami z dodatkiem oleju rzepakowego i soku z cytryny.

Kolacja:

• twarożek i jogurt (naturalny, gęsty). Do tego natka pietruszki, podany na pieczywie jasnym z dodatkiem rukoli i pomidora, doprawiony solą do smaku.

 

Czym wypełniać pozostałe posiłki - czyli II śniadanie i podwieczorek

Sprawdzone pomysły to:

• koktajle owocowe
• koktajle warzywne (rekomendowane) - np. z szpinakiem, burakami, pomidorami
• gotowe drinki odżywcze w małych opakowaniach - np. 200 ml (zobacz)
• owsianka z owocami
• zupa krem
• szklanka soku warzywnego

Dieta pacjenta onkologicznego leczonego radioterapią powinna być pełnowartościowa, bogata w białko, witaminy, składniki mineralne, pożywna, ale jednocześnie lekkostrawna. Posiłki należy spożywać 5-6 razy dziennie. Zalecanymi metodami przygotowywania posiłków dla pacjentów onkologicznych są gotowanie, duszenie oraz pieczenie, które są łagodniejsze dla procesów trawiennych.

Pacjenci powinni pić obficie płyny o temperaturze pokojowej, preferując wodę mineralną niegazowaną oraz lekkie napary herbaciane, unikając przy tym napojów słodzonych i pokarmów z wysoką zawartością cukru. W trakcie faz nabłonkowej i owrzodzeniowo-bakteryjnej ostrej reakcji błon śluzowych konieczna może być specjalna opieka żywieniowa, gdyż ból powodowany przez uszkodzenia błon śluzowych może znacząco obniżyć spożycie pokarmu.

Strategie radzenia sobie z utratą apetytu i innymi dolegliwościami

Radioterapia może prowadzić do różnych skutków ubocznych, takich jak suchość w jamie ustnej i utrata apetytu. Istnieją jednak strategie, które mogą pomóc pacjentom radzić sobie z tymi problemami. Złagodzić suchość w jamie ustnej podczas radioterapii można za pomocą:

• płukania jamy ustnej naparami z nagietka
• ssania kostek lodu
• żucia gumy bez cukru
• spożywania kleiku z siemienia lnianego.

Brak apetytu, zaburzenia smaku i kłopoty z przełykaniem mogą być skutkiem naświetlania, co wymusza adaptację diety chorego. Dlatego ważne jest, aby pacjenci onkologiczni nauczyli się radzić sobie z tymi dolegliwościami, dostosowując swoją dietę i korzystając z różnych strategii, które mogą pomóc w złagodzeniu tych problemów.

Suplementacja i żywienie specjalnego przeznaczenia medycznego

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jest zalecana w ciężkim stanie pacjenta, w tym podczas leczenia onkologicznego, a jej zastosowanie powinno być rozważone jeszcze przed rozpoczęciem terapii, aby przeciwdziałać niedożywieniu. Specjalne preparaty odżywcze, takie jak Nutrego Forte, Immax, Nutrego DIA (dla diabetyków), owocowy Nutrego Fruty, czy Nutrego Fibre + z błonnikiem są korzystne dla pacjentów przy różnych schorzeniach.

Suplementy diety powinny być stosowane ostrożnie podczas radioterapii, tylko na wskazanie lekarskie i pod kontrolą lekarza lub dietetyka. W niektórych cięższych przypadkach może być konieczne zastosowanie żywienia dojelitowego z użyciem sondy lub żywienia pozajelitowego.

Podsumowanie

Podsumowując, właściwe odżywianie i dieta są niezwykle ważne w procesie leczenia onkologicznego, szczególnie w trakcie radioterapii. Właściwa dieta może pomóc w redukcji skutków ubocznych leczenia, zapobiegać niedożywieniu i poprawiać jakość życia pacjenta.

Pamiętajmy, że każdy pacjent jest inny i może inaczej reagować na leczenie. Dlatego tak ważne jest, aby dieta była dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniając różne reakcje na leczenie i różne obszary napromieniowania.

Najczęściej Zadawane Pytania