Dieta onkologiczna

W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na pytania:

• jak bardzo odpowiednia dieta wpływa na leczenie raka, ogólny stan zdrowia pacjenta i jego rokowania
• wskażemy Ci ogólne zalecenia dietetyczne dla dla osób z diagnozą raka
• podpowiemy kilka ciekawych przepisów i gotowych produktów
• omówimy bezpieczne posiłki a także te przeciwwskazane
• udzielimy informacji o tym, jakie składniki odżywcze i pokarmy mogą wspierać układ odpornościowy i ogólną kondycję pacjentów onkologicznych.
• na koniec omówimy jak zmniejszać ryzyko nowotworu przez dietę

Wpływ diety na leczenie nowotworu i rokowania pacjenta

Podczas leczenia nowotworowego kluczowe jest dostarczanie pacjentowi zbilansowanych posiłków bogatych w składniki odżywcze. Niezmiernie ważna jest odpowiednia ilość białka i energii.

Odpowiednie żywienie jest nieodłączną częścią terapii, ponieważ może zmniejszać ryzyko komplikacji pooperacyjnych, łagodzić negatywne efekty chemio- i radioterapii, a także wspierać układ odpornościowy i naturalne mechanizmy obronne organizmu w walce z rakiem.

Głównymi celami dietoterapii u pacjentów onkologicznych są:

• zachowanie odpowiedniej masy ciała, a zatem zapobieganie niedożywieniu które ma wyniszczające skutki dla organizmu,
• minimalizacja negatywnych skutków leczenia nowotworowego,
• wzmacnianie odporności i poprawa jakości życia pacjenta.

Krótko o niedożywieniu

W kontekście onkologii niedożywienie ma istotny negatywny wpływ na proces leczenia. 

Leczenie onkologiczne może skutkować ograniczonym spożywaniem posiłków, zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych lub problemami metabolicznymi, co prowadzi do ryzyka niedożywienia. Niedożywienie jest rozpoznawane na podstawie określonych parametrów klinicznych. Niedożywienie i zagrożenie niedożywieniem uznawane są za stany kliniczne o określonych parametrach. 

Niedożywienie u pacjentów onkologicznych zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań, przedłuża czas hospitalizacji i w ekstremalnych przypadkach może wymagać odroczenia lub przerwania leczenia do czasu poprawy stanu zdrowia.

Szacuje się, że od 30% do 80% pacjentów onkologicznych, szczególnie z nowotworami przełyku, żołądka, trzustki oraz nowotworami głowy i szyi, oraz płuc, może doświadczać problemów z niedożywieniem. Niekontrolowana utrata wagi związana z zaburzeniami żywieniowymi może prowadzić do kacheksji nowotworowej, czyli stanu wyniszczenia organizmu, który ciężko jest zwalczyć poprzez wsparcie żywieniowe.

Więcej na temat niedożywienia znajdziesz w naszym dziale niedożywienie

Zalecenia dietetyczne dla osób chorych na raka

Żywienie pacjentów z nowotworem powinno odpowiadać zasadom zdrowej diety, ale wymaga indywidualnego dostosowania z uwagi na lokalizację raka, etap choroby, rodzaj terapii oraz wiek pacjenta. Zalecana jest dieta lekkostrawna, co oznacza ograniczenie spożycia potraw smażonych, wędzonych, konserwowanych, ostro przyprawionych i używek. Istotne jest zapewnienie pacjentowi wystarczającej ilości energii i białka. Dieta musi być dostosowana tak, aby nie obciążać dodatkowo narządu dotkniętego nowotworem, szczególnie w przypadku układu pokarmowego. Niezbędne jest również dostarczenie odpowiedniej ilości płynów, minimum 2 litry dziennie, oraz uwzględnienie upodobań smakowych i żywieniowych pacjenta.

Pacjenci onkologiczni nie powinni sami eliminować składników odżywczych ze swojej diety, by uniknąć niedoborów. W razie wątpliwości dotyczących diety w czasie choroby nowotworowej, powinni skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem. Zalecenia żywieniowe mogą się zmieniać w zależności od aktualnego stanu zdrowia i postępu w leczeniu. W sytuacjach, gdy pacjent jest w ciężkim stanie, np. nie może samodzielnie się odżywiać, jest po operacji przewodu pokarmowego lub odczuwa silne skutki uboczne terapii, może być konieczne zastosowanie diety o zmienionej konsystencji, na przykład papkowatej lub płynnej, lub wprowadzenie żywienia sztucznego, dojelitowego lub pozajelitowego.

Przepisy i produkty dietetyczne w chorobie nowotworowej

Działania profilaktyczne przeciwko nowotworom zawierają usprawnienie diety poprzez zwiększenie jej różnorodności i wzbogacenie o witaminy oraz składniki mineralne. Kluczowe w diecie antynowotworowej jest spożywanie zdrowych produktów przynoszących korzyści dla organizmu.

Do jej głównych zaleceń należy:

Zalecenia:

1. Regularne jedzenie odpowiednich ilości warzyw i owoców, zmniejszających zagrożenie rakiem jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, żołądka i płuc dzięki zawartości antyoksydantów, które neutralizują wolne rodniki, a tym samym zmniejszają ryzyko uszkodzeń komórek i powstawania nowotworów. Szczególnie zalecane są czosnek, brukselka, kapusta, brokuły, kalafior, buraki, szpinak i szparagi.

2. Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika, co jest istotne w profilaktyce raka jelita grubego. Konieczne jest zwiększenie spożycia produktów pełnoziarnistych, warzyw i owoców.
3. Stosowanie odpowiednich metod przygotowywania posiłków, unikanie wędzenia i smażenia w wysokich temperaturach, co może skutkować powstawaniem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.

Ograniczenia/przeciwwskazania:

1. Limitowanie konsumpcji czerwonego mięsa i produktów mięsnych, w tym wędlin. Zaleca się nie przekraczać 500g mięsa czerwonego tygodniowo, z preferencją dla białego mięsa drobiowego i ryb.
2. Ograniczenie spożycia żywności wysoko przetworzonej, fast-foodów, słodzonych napojów i słodyczy.
3. Ograniczenie ilości spożywanej soli do 6g na dzień, co zapobiega uszkodzeniom błony śluzowej żołądka.
4. Zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych i włączenie do diety olejów roślinnych tłoczonych na zimno, orzechów i nasion źródłowych kwasów tłuszczowych omega-3.
5. Ograniczenie lub całkowite unikanie alkoholu, związanego z wieloma chorobami, w tym marskością wątroby i zapaleniem trzustki.
6. Unikanie spożywania produktów nieświeżych lub spleśniałych, mogących zawierać aflatoksyny zwiększające ryzyko zachorowań na nowotwory.

Gotowe posiłki wspierające chorych na raka

Jako producent żywienia klinicznego Nutrego dostarcza pacjentom rozwiązania odpowiadające zróżnicowanym potrzebom żywieniowym.

W naszej ofercie znajdziesz produkty dostosowane do potrzeb osoby zmagającej się z nowotworem w różnym stadium choroby. 

Gotowe diety można stosować jako uzupełnienie codziennych posiłków, by wzbogacić kaloryczność, uzupełnić zapotrzebowanie na białko i wzbogacić dietę o mikro i makroelementy.

Zachęcamy do sprawdzenia działu Żywienie w onkologii

Znajdziesz tam gotowe diety przeznaczone dla pacjentów onkologicznych.

Polecane produkty, najczęściej kupowane przez naszych pacjentów:

Nutrego Forte

Nutrego Forte 330 ml to produkt rekomendowany dla pacjentów onkologicznych ze względu na swoje wysokokaloryczne i wysokobiałkowe właściwości. Jest to szczególnie istotne w przypadkach niedożywienia i zwiększonego zapotrzebowania na energię i białko, które często występują w chorobach nowotworowych. Produkt ten, dostępny w różnych smakach, bez laktozy i glutenu, jest odpowiedni jako uzupełnienie diety lub jej główne źródło, szczególnie przy zaburzeniach żucia i połykania, w okresie okołooperacyjnym oraz w czasie rekonwalescencji.

Nutrego DIA

Nutrego DIA jest zalecany dla pacjentów onkologicznych z cukrzycą lub zaburzeniami glikemii, ponieważ jest to dieta normokaloryczna, dostosowana do ich specjalnych potrzeb żywieniowych. Zawiera zmniejszoną ilość węglowodanów i zwiększoną ilość tłuszczu i błonnika, co jest zgodne z najnowszymi zaleceniami dietetycznymi dla diabetyków. Ponadto, dieta ta wykorzystuje izomaltulozę o niższym indeksie glikemicznym, zawiera wolno wchłaniające się węglowodany oraz jest bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe, wspierając kontrolę poziomu glukozy we krwi i zapobiegając powikłaniom cukrzycy.

Immax

Immax to dieta wysokobiałkowa w proszku, szczególnie polecana dla pacjentów onkologicznych ze względu na jej kompletny skład odżywczy i wysoką zawartość białka, co jest istotne w stanach zwiększonego zapotrzebowania na energię i białko, np. przy chorobach nowotworowych czy kacheksji. Produkt ten jest odpowiedni dla osób z zaburzeniami smaku i apetytu, a także w przypadkach zaburzeń żucia i połykania, co często występuje u pacjentów onkologicznych. Immax może być łatwo dodawany do różnych rodzajów pożywienia, nie zmieniając ich smaku, co ułatwia dostosowanie do indywidualnych preferencji żywieniowych pacjenta.

Rekomendowane i przeciwwskazane posiłki w trakcie choroby nowotworowej

Zalecane składniki antyrakowe

W jadłospisie osób cierpiących na nowotwór, niezwykle istotne jest włączenie produktów, które wspierają proces leczenia oraz pomagają ograniczyć rozwój choroby, co jest zgodne ze standardami leczenia żywieniowego w onkologii. Optymalna dieta w chorobie nowotworowej powinna zawierać składniki, które mogą pozytywnie wpływać na stan odżywienia pacjenta i minimalizować ryzyko wystąpienia powikłań, zwłaszcza w trakcie intensywnych metod leczenia takich jak chemioterapia czy radioterapia.

Zalecenia żywieniowe dla pacjentów podkreślają znaczenie ograniczenia wzrostu komórek nowotworowych, co można osiągnąć dzięki odpowiednio skomponowanej diecie.

Zalecane produkty:

• zielona herbata,
• kurkuma,
• soja,
• warzywa kapustne,
• czosnek, cebula,
• winogrona, owoce miękkie,
• cytrusy,
• pomidory,
• tłuszcze omega-3
• gorzka czekolada

Są zalecane ze względu na potencjał w redukcji potencjału kancerogennego.

Dodatkowo, włączenie do diety oliwy z oliwek i pełnoziarnistych produktów może wspomagać proces obumierania komórek guza.

Dieta w trakcie leczenia onkologicznego powinna również korzystnie wpływać na system odpornościowy, co jest możliwe dzięki zastosowaniu kurkumy, cytrusów i tłuszczów omega-3. Dzięki właściwej diecie, możemy interweniować w proces angiogenezy, czyli ograniczać tworzenie nowych naczyń krwionośnych w guzie, co jest kluczowe w walce z nowotworem.

Pacjenci doświadczający niepożądanych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takich jak nudności, wymioty, biegunka czy zaparcia, powinni otrzymywać posiłki dostosowane do ich indywidualnych potrzeb.

Dieta przy nowotworze musi być więc odpowiednio zbilansowana, aby odżywić organizm i zapewnić mu niezbędne energii i składników odżywczych, szczególnie w czasie leczenia onkologicznego.

Rola dietetyka klinicznego polega na tworzeniu zaleceń dietetycznych dla chorych, które uwzględniają zaawansowanie choroby, przebieg leczenia oraz indywidualne tolerancje żywieniowe. 

Dieta w trakcie terapii powinna być dostosowana tak, aby minimalizować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i wspierać przebieg leczenia, co jest fundamentem leczenia żywieniowego w onkologii. Odpowiednia dieta, będąca częścią żywienia w chorobie nowotworowej, może znacząco wpłynąć na poprawę jakości życia pacjentów i ich ogólne samopoczucie w trakcie trudnego procesu leczenia.

Składniki przeciwwskazane:

W diecie osób cierpiących na nowotwór istotne jest unikanie pokarmów zawierających substancje potencjalnie szkodliwe i kancerogenne.

Należy unikać:

• Zepsutego jedzenia, spleśniałego, a także starego. 
• Jedzenia wędzonego, grillowanego, smażonego.
• Żywności konserwowanej,
• Zmniejszenie spożycia soli kuchennej i cukru
• Unikanie alkoholu

 

Składniki odżywcze wspierające układ odpornościowy pacjenta onkologicznego

Odpowiednia podaż energii - kcal

Zapotrzebowanie na energię i niektóre składniki odżywcze u pacjentów z nowotworem może być o 20% wyższe niż u zdrowych osób tej samej płci i wieku, co wiąże się z intensywniejszym metabolizmem spowodowanym przez obecność guza i reakcję układu odpornościowego. Pacjenci, którzy mają trudności z przyjmowaniem zbilansowanej diety, mogą korzystać z gotowych preparatów dietetycznych o specjalnym przeznaczeniu medycznym. Takie diety, często w formie płynu, zapewniają niezbędne składniki: białka, tłuszcze, węglowodany, mikroelementy i witaminy, mogąc być uzupełnieniem lub jedynym źródłem pożywienia. Na rynku dostępne są różne rodzaje diet, w tym te specjalnie przeznaczone dla pacjentów onkologicznych. Średnie zapotrzebowanie energetyczne dorosłego pacjenta onkologicznego, bez objawów niedożywienia, wynosi 25-35 kcal/kg masy ciała na dobę, a u pacjentów z wyniszczeniem lub zagrożonych jego rozwojem wzrasta do 40-45 kcal/kg. Dla pacjentów leżących, zapotrzebowanie to wynosi 20-25 kcal/kg masy ciała na dobę.

Zapotrzebowanie na Białko

W czasie choroby nowotworowej zapotrzebowanie na białko w organizmie pacjenta wzrasta, co jest związane z intensywniejszą pracą układu odpornościowego i naprawą uszkodzeń po leczeniu. Dla dorosłych pacjentów onkologicznych zalecane jest spożywanie białka stanowiącego 15-20% całkowitej energii, co średnio wynosi około 1,3g/kg masy ciała na dobę. Ważne jest zachowanie równowagi między białkiem pochodzenia zwierzęcego a roślinnego w stosunku 1:1. Białka zwierzęce, takie jak jaja, ryby, chude mięso i produkty mleczne, są szczególnie wartościowe w diecie onkologicznej. Jednak nadmierne spożycie białka (ponad 2g/kg masy ciała na dobę) może obciążyć organizm produktami przemiany azotowej, bez poprawy bilansu azotowego. Pacjenci poddawani radioterapii w okolicach jamy brzusznej powinni stosować dietę bezmleczną, czyli unikać mleka i jego przetworów.

Węglowodany

W diecie pacjenta onkologicznego, węglowodany powinny dostarczać 35-50% energii. Zaleca się, aby pochodziły one z produktów pełnoziarnistych takich jak kasze, ryż, pieczywo, makaron, a także warzyw i owoców. Spożycie cukrów prostych, obecnych głównie w sacharozie, słodyczach i owocach, powinno być ograniczone do maksymalnie 10% całkowitej energii, gdyż mogą one sprzyjać wzrostowi guza i nasilać skutki uboczne leczenia onkologicznego. Komórki nowotworowe zużywają dużo glukozy, dlatego ważne jest kontrolowanie spożycia prostych węglowodanów. Węglowodany są niezbędne w diecie, aby białko mogło być efektywnie wykorzystane w procesach budulcowych. Pacjenci z guzami w obrębie przewodu pokarmowego powinni unikać pieczywa razowego i produktów z mąki razowej, wybierając łatwiej strawne pieczywo pszenne. Jeśli pacjent ma trudności z jedzeniem świeżych warzyw i owoców, zaleca się ich odpowiednią obróbkę termiczną, np. pieczenie, gotowanie lub duszenie.

Tłuszcze

Tłuszcze w diecie pacjenta z nowotworem powinny dostarczać około 30-50% całkowitej energii, przy czym w praktyce zaleca się spożywanie ich na poziomie 25-30% (0,8-1,5g/kg masy ciała na dobę). Kluczowe jest zwracanie uwagi na ilość i jakość tłuszczów. Głównymi źródłami tłuszczów w diecie powinny być ryby, chude mięso drobiowe bez skóry, oleje roślinne, nasiona i orzechy. W szczególności wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT), a zwłaszcza kwasy omega-3, odgrywają ważną rolę, ponieważ wzmacniają odporność, poprawiają funkcjonowanie mózgu, redukują stany zapalne, ograniczają przerzuty i wyniszczenie nowotworowe, a także wpływają na wszystkie etapy kancerogenezy. Dla maksymalnego wykorzystania wartości zdrowotnych tłuszczów roślinnych, zaleca się spożywanie ich na surowo, np. jako dodatek do sałatek czy surówek.

 

Zmniejszanie ryzyka nowotworu przez dietę

Zagrożenie zachorowaniem na nowotwór wzrasta wraz z upływem lat. Czynniki wpływające na częstość pojawiania się nowotworów obejmują zarówno elementy wewnętrzne, takie jak genetyka, funkcjonowanie układu odpornościowego, hormonalne procesy w organizmie i wpływ stresu, jak i zewnętrzne, do których należą ekspozycja na promieniowanie UV, zanieczyszczenie środowiska, działanie wirusów i bakterii oraz wpływ diety. Istotne jest zwrócenie uwagi na środowiskowe czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia nowotworów.

 

Dla osób chorych na nowotwór istotne jest urozmaicenie diety, aby zapewnić organizmowi wszystkie niezbędne składniki odżywcze.

Zaleca się spożywanie codziennie 5 porcji warzyw i owoców w formie, która nie powoduje dolegliwości bólowych przewodu pokarmowego. Warto zastąpić tłuszcze zwierzęce tłuszczami roślinnymi, najlepiej surowymi dodawanymi do gotowych potraw. Należy ograniczyć spożycie soli, która może podrażniać błonę śluzową przewodu pokarmowego i zwiększać ryzyko raka żołądka. Żywienie powinno być traktowane jako integralna część leczenia, z posiłkami urozmaiconymi, estetycznie podanymi, o atrakcyjnym zapachu i smaku. W przypadku braku sił do samodzielnego przygotowania posiłków, warto prosić o pomoc bliskich. Jeśli występuje brak apetytu, można wprowadzić do diety doustne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego, które w sytuacjach kryzysowych mogą zastąpić pełnowartościowy posiłek.