Dieta cukrzycowa - co powinien jeść cukrzyk, a czego unikać - przewodnik dla chorych na cukrzycę

Odpowiednio dobrana dieta to jeden z najskuteczniejszych sposobów wspierania leczenia cukrzycy i codziennej kontroli poziomu glukozy we krwi, a jej rola jest równie ważna jak farmakoterapia czy aktywność fizyczna

Rola diety w zarządzaniu cukrzycą

Dieta odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu cukrzycą, ponieważ pozwala kontrolować poziom glukozy we krwi, co jest niezbędne do minimalizowania ryzyka wystąpienia powikłań zdrowotnych związanych z tą chorobą. Z uwagi na to, że cukrzyca jest zaburzeniem gospodarki węglowodanowej, odpowiednie dobranie składników diety, zwłaszcza ilości i rodzaju węglowodanów, jest fundamentalne.

Ogólne zasady diety cukrzycowej

Z pomocą licznych specjalistów pracujących w ramach Nutrego udało nam się zebrać 5 najważniejszych czynników dla diabetyków.

1. Kontrola węglowodanów: Zmniejszenie spożycia szybko przyswajalnych węglowodanów (takich jak cukry proste) i zastąpienie ich węglowodanami złożonymi (bogatymi w błonnik) pomaga w stabilizacji poziomu cukru we krwi. Błonnik zmniejsza tempo wchłaniania glukozy, co pozwala uniknąć gwałtownych skoków poziomu cukru - więcej na ten temat piszemy w pkt. 4.
2. Dieta zbilansowana, bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, chude źródła białka i zdrowe tłuszcze (takie jak te znajdujące się w oliwie z oliwek czy rybach) wspomaga utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy oraz lipidów we krwi.
3. Regularne spożywanie posiłków, w stałych odstępach czasu, pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi. Skoki i spadki glukozy mogą być bardziej ekstremalne, jeśli posiłki są nieregularne lub pomijane i "nadrabia się" je dużymi porcjami.
4. Monitorowanie indeksu glikemicznego (IG): Wybieranie produktów o niskim IG pomaga w kontroli poziomu glukozy, ponieważ żywność o niskim IG powoduje wolniejsze uwalnianie glukozy do krwiobiegu. W tym kontekście chcemy opowiedzieć Ci o Ładunku Glikemicznym, który jest bardziej miarodajnym wskaźnikiem. Będziemy na ten temat pisać niżej w tym tekście.
5. Prawidłowe nawodnienie jest ważne dla utrzymania równowagi metabolicznej i może pomóc w regulacji poziomu glukozy.

Zasady żywienia w cukrzycy - czym jest ładunek glikemiczny

Ładunek glikemiczny (ŁG) jest bardziej wiarygodnym wskaźnikiem niż indeks glikemiczny (IG) w kontekście oceny wpływu spożywanych produktów na poziom cukru we krwi u osób z cukrzycą.

Należy wiedzieć, że ŁG uwzględnia nie tylko indeks glikemiczny produktów (szybkość, z jaką węglowodany są przekształcane w glukozę i podnoszą poziom cukru we krwi), ale także ilość węglowodanów w porcji produktu. Dzięki temu lepiej oddaje realny wpływ spożywanego pokarmu na glikemię.

Dobrym przykładem jest arbuz, który ma wysoki indeks glikemiczny, lecz z uwagi na niską zawartość węglowodanów na 100 g produktu, jesto ładunek glikemiczny jest bardzo niski.

Poniżej przedstawiamy teabelę ładunku glikemicznego:

W dodatku ŁG bierze pod uwagę nie tylko czyste liczby dotyczące węglowodanów, ale również rodzaj węglowodanów i obecność innych składników (takich jak białka i tłuszcze), które mogą wpływać na prędkość wchłaniania glukozy do krwi.

Spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym, ale bogatych w węglowodany, może prowadzić do podobnego wzrostu poziomu cukru we krwi, jak w przypadku produktów o wysokim IG, ale z mniejszą ilością węglowodanów. Dlatego dopiero Ładunek glikemiczny daje bardziej kompleksowy obraz, jak konkretny produkt wpłynie na poziom glukozy.

W konsekwencji przy ocenie produktów spożywczych dla diabetyków, ŁG pozwala na lepsze dopasowanie diety, z uwzględnieniem wszystkich czynników wpływających na poziom cukru po posiłku, co jest kluczowe w efektywnym zarządzaniu cukrzycą.

Leczenie cukrzycy dietą

Podstawowe składniki odżywcze i ich znaczenie

Białka są fundamentem zdrowej diety cukrzycowej, ponieważ nie podnoszą poziomu cukru we krwi tak jak węglowodany. Tłuszcze powinny być wybierane z uwagą – preferowane są tłuszcze nienasycone znajdujące się w oliwie z oliwek, orzechach i rybach. Węglowodany powinny pochodzić przede wszystkim ze źródeł bogatych w błonnik, takich jak pełnoziarniste produkty zbożowe, co pomaga w stabilizacji poziomu glukozy.

W diecie cukrzycowej ważne jest także dostarczanie odpowiedniej ilości witamin i minerałów. Witaminy z grupy B, witamina D, magnez i chrom to składniki, które mają pozytywny wpływ na metabolizm glukozy i ogólną funkcję insulinową.

Zalecenia dotyczące spożycia węglowodanów, tłuszczów i białek

Warto podkreślić, że rekomendacje powinny być wydawane indywidualnie z uwagi na liczne cechy pacjenta, które mogą odbiegać od przyjętych norm. Istotą jest również typ cukrzycy - 1 lub 2

Białko:

Zawartość białka w diecie powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb. Aktualnie brakuje jednoznacznych dowodów, które by wskazywały na negatywne skutki stosowania diet wysokobiałkowych w dietoterapii cukrzycy (wysokobiałkowe produkty polecane są do wsparcia cukrzyków chorujących - zobacz Nutreog DIA). Dla większości diabetyków, podobnie jak dla reszty populacji, zalecany udział kalorii z białka w diecie wynosi 15–20% (czyli około 1–1,5 g/kg masy ciała na dzień). W przypadku osób z cukrzycą typu 2 i nadwagą, dieta o zmniejszonej kaloryczności z 20–30% zawartością białka może przyczynić się do lepszego poczucia sytości i wspomagać redukcję oraz utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Natomiast pacjenci z przewlekłą chorobą nerek powinni ograniczyć spożycie białka do około 0,8–1 g/kg masy ciała na dzień. Nie ma potrzeby redukowania białka pochodzenia zwierzęcego, jednak w niektórych przypadkach zastąpienie go białkiem roślinnym może być korzystne.

Tłuszcze:

W diecie osób z cukrzycą zalecane jest utrzymanie takiego samego udziału tłuszczów, jak w zaleceniach dla populacji ogólnej, co oznacza, że tłuszcze mogą dostarczać od 25% do 40% wartości energetycznej diety. Istotniejsza niż całkowita ilość tłuszczów jest jakość spożywanych kwasów tłuszczowych. Co warto wiedzieć o tłuszczach:

• Zaleca się spożywanie tłuszczów roślinnych, ale z wyłączeniem tłuszczu palmowego i kokosowego, które nie są polecane w diecie osób z cukrzycą.
• Zawartość cholesterolu w codziennej diecie nie powinna przekraczać 300 mg. Dla osób z dyslipidemią limit ten obniża się do 200 mg na dzień.
• Aby zmniejszyć poziom LDL w cholesterolu, zaleca się redukcję nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie oraz ich zastąpienie węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym lub jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi.
• Unikaj "śmieciowego jedzenia", czyli w diecie należy ograniczyć do minimum spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych, szczególnie tych pochodzących z przetworzonej żywności, jak ciasta, ciasteczka, posiłki instant i fast-food.

Poznaj Nutrego DIA oraz diety medyczne dla cukrzyków.

Węglowodany a cukrzyca - Znaczenie indeksu glikemicznego i ładunku glikemicznego w doborze produktów

Węglowodany mają bezpośredni wpływ na poziom glukozy we krwi, dlatego ważne jest wybieranie tych o niskim indeksie glikemicznym, które powoli uwalniają glukozę do krwi. W tym kontekście warto wybierać produkty które mają niski ładunek glikemiczny (znajdziesz je w różnych tabelach)

Wracając do tematu spożycia węglowodanów musimy powiedzieć, że obecnie nie ma jednoznacznych badań, które określiłyby idealną ilość węglowodanów w diecie diabetyków. Dlatego rekomenduje się, aby węglowodany stanowiły około 45% całkowitej wartości energetycznej diety, ale ten udział może wzrosnąć nawet do 60% jeśli pochodzą one z produktów o niskim łądunku glikemicznym i są bogate w błonnik, co jest szczególnie zalecane dla osób bardzo aktywnych fizycznie. Natomiast dla osób z mniejszą aktywnością fizyczną, przy ograniczonych możliwościach zwiększenia tej aktywności, zaleca się dostarczanie 25–45% kalorii z węglowodanów.

Najlepszym źródłem węglowodanów dla diabetyków powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe o niskim IG (poniżej 55). Zaleca się ograniczenie prostych węglowodanów, jak jedno- i dwucukry, a także minimalizowanie dodanych i wolnych cukrów, które znajdują się m.in. w cukrze, słodyczach, miodzie, sokach i napojach owocowych. W przypadku stosowania substancji słodzących, zaleca się używanie ich w ilościach rekomendowanych przez producentów. Spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g dziennie, a nie zaleca się jej stosowania jako substytutu cukru, mimo niskiego IG.

W diecie diabetyków powinno się znajdować co najmniej 25 g błonnika dziennie lub 15 g błonnika na każde 1000 kcal diety. Należy dążyć do włączenia do diety co najmniej dwóch porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych i trzech porcji warzyw bogatych w błonnik dziennie. Jeśli nie można dostarczyć zalecanej ilości błonnika z pożywienia, warto rozważyć uzupełnienie diety suplementami błonnika, szczególnie rozpuszczalnymi w wodzie, oraz zwiększyć spożycie skrobi opornej.

Zobacz produkty Nutrego przeznaczone dla cukrzyków

Dieta przy cukrzycy – co wolno jeść, a czego unikać

Żywienie osób chorujących na cukrzycę, niezależnie od typu – czy to cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2 czy cukrzyca ciążowa – powinno opierać się na odpowiednio zbilansowanej diecie. Dobrze zaplanowany jadłospis to podstawa, zwłaszcza gdy chcemy utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi i uniknąć ryzyka rozwoju powikłań, takich jak stopa cukrzycowa.

Zalecenia dietetyczne – zgodnie z Narodowym Centrum Edukacji Żywieniowej i Polskim Towarzystwem Diabetologicznym – podpowiadają, by:

• Jeść regularnie: 4–5 posiłków dziennie, w stałych porach, by uniknąć wahań glikemii.
• Unikać gwałtownych skoków poziomu cukru, wybierając węglowodany o niskim indeksie glikemicznym – np. pełnoziarnisty makaron zamiast białego.
• Świadomie zmniejszyć ryzyko otyłości, która przekłada się na ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 – dlatego warto postawić na warzywa, nasiona roślin strączkowych i zdrowe tłuszcze, np. oliwę, orzechy.

W przypadku cukrzycy typu 1, dieta powinna uwzględniać indywidualne dawki insuliny – zmiana nawyków żywieniowych musi iść w parze z edukacją dietetyczną i wsparciem dietetyka .

Dobre nawyki żywieniowe, takie jak wybór makaronu pełnoziarnistego, spożywanie nasion strączkowych, kontrola spożycia węglowodanów i soli, oraz regularny jadłospis – to skuteczna strategia w leczeniu i profilaktyce.

Nie chodzi o sztywne zakazy, ale o świadome decyzje — to właśnie pozwala kobiecie w ciąży czy osobie dorosłej z cukrzycą typu 2 cieszyć się życiem przy jednoczesnej kontroli stężenia glukozy we krwi.

Jadłospis cukrzycowy krok po kroku – jak planować posiłki

Najłatwiej będzie Ci skonsultować się z dietetykiem medycznym, który dobrze oceni Twój stan zdrowia, a także dobierze jadłospis do preferowanych przez Ciebie potraw i stylu życia.

To bardzo ważne aby plan mógł zadziałać!

Bez takiego dopasowania wiele osób po prostu poddaje się po pierwszym tygodniu, a ważne aby nie stracić zapału, lecz wdrożyć dobry nawyk. 

Dlatego proponuję aby pierwszym krokiem, który wykonasz będzie poszukanie dietetyka i umówienie się na wizytę. 

Poniżej przedstawiam zasady którymi warto się kierować w żywieniu i na pewno nie raz o nich usłyszysz

1. Ustal rytm posiłków
Jedz 4–5 razy dziennie, najlepiej co 3–4 godziny. Unikniesz nagłych spadków cukru i ułatwisz organizmowi pracę. To podstawowe zalecenie w przypadku cukrzycy typu 2, ale sprawdzi się też przy typie 1.

2. Opieraj jadłospis na pełnowartościowych produktach
Dieta cukrzycowa opiera się na warzywach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, chudym białku (np. ryby, rośliny strączkowe) i zdrowych tłuszczach. Właściwa dieta to taka, która dostarcza też niezbędnych składników mineralnych – jak magnez, cynk i potas.

3. Planuj każdy posiłek jako małą całość
Każdy posiłek powinien zawierać źródło węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym, białko oraz zdrowy tłuszcz. To daje lepsze efekty w kontroli poziomu cukru niż jedzenie „czystych” węglowodanów.

Punkty 4 i 5 są dodatkowe i lepiej opowie Ci o nich specjalista:

4. Wybierz styl żywienia, który jest łatwy do utrzymania
Dieta DASH to przykład zbilansowanej diety cukrzycowej, polecanej także osobom z nadciśnieniem. Nie musi być idealna – ważne, żeby była wykonalna na co dzień.

5. Dopasuj jadłospis do swojego stanu zdrowia
Dieta dla cukrzyka powinna być dobierana indywidualnie – inaczej wygląda dieta cukrzycowa w ciąży, a inaczej u chorych na cukrzycę typu 2 z otyłością. Dobrze zaplanowany jadłospis może wspierać także odchudzanie lub poprawę wyników badań.

Przykładowy jadłospis i zalecenia żywieniowe dla osób z cukrzycą

Nasze przykładowe jadłospisy znajdziesz w dziale przepisy. Publikujemy je regularnie na naszych mediach społecznościowych. Zapraszamy do śledzenia naszego profilu.

Lista produktów o niskim indeksie glikemicznym - zobacz PDF

Planowanie posiłków

Metoda „talerza” jako sposób na kontrolę porcji

Metoda talerza to prosty sposób na zbilansowanie posiłków. Połowa talerza powinna być wypełniona warzywami, ćwierć talerza stanowią białka, a ćwierć węglowodany o niskim indeksie glikemicznym.

Jak wspierać cukrzyka w chorobie

W naszej działalności informujemy pacjentów i ich opiekunów, jak ważne jest prawidłowe żywienie w chorobie (polecamy artykuły: Dieta w rekonwalescencji oraz Prehabilitacja). Pisaliśmy na ten temat nie jeden poradnik i regularnie pojawiamy się na konferencjach. Możesz także obserwować nasze media społecznościowe, aby nie przegapić naszych webinarów.

Naszą odpowiedzią do wsparcia cukrzyków w chorobie jest wysokobiałkowy, zbilansowany preparat żywieniowy, który wzmacnia organizm pacjenta w trudnym okresie - Nutrego DIA

Warto dodać także, że Nutrego DIA:

Nie zawiera substancji słodzących (słodzików) – naturalny.

• zawiera izomaltulozę, cukier o niskim IG,
• niski ładunek glikemiczny,
• dostępny jest w trzech dobrych smakach,
• zawiera wyłącznie rozpuszczalny błonnik pokarmowy,
• zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe,
• ma tylko naturalne aromaty
• nie zawiera laktozy, ani glutenu.

Materiały źródłowe:

https://ncez.pzh.gov.pl/

https://ptdiab.pl/

https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/2024/zalecenia_PTD_2024_22_01_2024.pdf

https://www.gov.pl/attachment/64f980d0-71b4-492c-b676-8856de5ee1a9